کراتوز خورشیدی چیست؟

کراتوز خورشیدی یا اکتینیک (Actinic keratoses  or AKs) یک اختلال پوستی شایع است. لکه‌های زبر و پوسته پوسته  از علائم کراتوز اکتینیک هستند. نام دیگر AK کراتوز خورشیدی (solar keratosis) است. AK در پوست افرادی که در معرض آفتاب شدید قرار دارند، ایجاد می‌شود. کراتوز خورشیدی در واقع نوعی پیش‌سرطان است. به این معنی که اگر این بیماری درمان نشود، ممکن است به سرطان پوست تبدیل شود. بنابراین تشخیص و درمان کراتوز آفتابی مهم است. همچنین استراتژی‌های پیشگیرانه در مورد آن‌ها باید اجرا شود.

کراتوز اکتینیک چقدر شایع است؟

حدود 58 میلیون آمریکایی یک یا چند لکه کراتوز اکتینیک دارند. AK شایع‌ترین نوع پیش‌سرطان پوست است.

چه کسانی ممکن است به کراتوز اکتینیک مبتلا شوند؟

افرادی که از پوست خود در برابر نور خورشید محافظت نمی‌کنند، بیشتر در معرض کراتوز اکتینیک قرار دارند. همچنین اگر فرد دارای مشخصات زیر باشد احتمال ابتلا به کراتوز در وی وجود دارد:

• موهای بلوند (بور) یا قرمز
• چشم آبی یا سبز
• چهره روشن
• سابقه آفتاب‌سوختگی‌های متعدد یا شدید
• سیستم ایمنی ضعیف به دلیل بیماری یا درمان ایمونوتراپی (immunotherapy) برای سرطان

طبقه بندی کراتوزهای اکتینیک

پیشنهادهای مختلفی برای طبقه‌بندی کراتوزهای اکتینیک داده شده است. در این طبقه‌بندی‌ها جنبه‌های زیر را در نظر می‌گیرند:

• بالینی
• درماتوسکوپی (dermatoscopic)
• هیستوپاتولوژیک (histopathological) یا بافت شناسی

تعدادی از دانشمندان، ضایعات را بر اساس جنبه‌های بالینی و برخی دیگر بر اساس معاینه بافت‌شناسی در سه درجه طبقه‌بندی کرده‌اند. بعضی از محققان نیز آن‌ها را بر اساس رفتار بالینی و ویژگی‌های بافت‌شناسی به دو دسته تکثیری و غیرتکثیری تقسیم می‌کنند. بر اساس بررسی هیستوپاتولوژیک، می‌توان کراتوزهای اکتینیک را به هفت زیرگروه طبقه بندی کرد:

• هیپرتروفیک (hypertrophic)
• آتروفیک (atrophic)
• بوونوئید (bowenoid)
• آکانتولیتیک (acantholytic)
• اپیدرمولیتیک (epidermolytic)
• لیکنوئید (lichenoid)
• رنگدانه

در نهایت نیز عدم اجماع در اعتبارسنجی این طبقه بندی‌ها وجود دارد و استفاده از آن‌ها همچنان بحث‌برانگیز است. در واقع هنوز نمی‌توان یک سیستم درجه‌بندی استاندارد طلایی برای کراتوزهای اکتینیک در عمل بالینی تعریف کرد.

چه چیزی باعث کراتوز اکتینیک میشود؟

کراتوز خورشیدی نتیجه رشد غیرطبیعی سلول‌های پوست است. دلیل آن نیز آسیب DNA توسط UVB است. از طرفی در صورت ضعیف بودن سیستم ایمنی، احتمال بروز AKها بیشتر خواهد بود. ضعف سیستم ایمنی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• افزایش سن
• قرار گرفتن در معرض آفتاب
• بیماری‌های مستعدکننده
• مصرف داروهای خاص

علائم کراتوز اکتینیک

کراتوزهای اکتینیک از نظر ظاهری متفاوت هستند. به طور کلی علائم و نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

• لکه پوستی زبر، خشک یا پوسته‌‌پوسته. این لکه‌ها معمولاً دارای قطر کمتر از 1 اینچ (5/2 سانتی‌متر) هستند.
• لکه یا برآمدگی صاف تا کمی برجسته در لایه بالایی پوست
• یک سطح سخت و زگیل‌مانند روی پوست (در برخی موارد)
• تنوع رنگ، از جمله صورتی، قرمز یا قهوه‌ای
• خارش، سوزش، خونریزی یا پوسته پوسته شدن
• لکه‌ها یا برجستگی‌های جدید در نواحی در معرض آفتاب مانند سر، گردن، دست‌ها و ساعد

عوارض کراتوزهای آفتابی

کراتوز اکتینیک نشان‌دهنده افزایش خطر ابتلا به کارسینوم سلول سنگفرشی پوست (squamous cell carcinoma or SCC) است. این مسئله، نگرانی اصلی در مورد AKها است. به ندرت پیش می‌آید که کراتوز اکتینیک منفرد به SCC تبدیل شود. اما احتمال وقوع این سرطان در برخی از مراحل بیماری، در فردی با بیش از 10 لکه کراتوز اکتینیک، حدود 10 تا 15 درصد تصور می‌شود. لکه کراتوز اکتینیک با مشخصات زیر مشکوک به تکامل به SCC است:

• حساس
• ضخیم
• زخم شده
• بزرگ شده

بیماری شاخ‌ جلدی یا شاخ پوستی (Cutaneous horn) نیز ممکن است از کراتوز اکتینیک یا SCC ایجاد شود. از طرفی افراد مبتلا به AK، معمولاً در معرض نور خورشید هستند. بنابراین در خطر ابتلا به بیماری‌های زیر نیز خواهند بود:

• کیلیت اکتینیک (actinic cheilitis)
• کارسینوم سلول بازال (basal cell carcinomaBCC or ) که شایع‌تر از SCC است.
• ملانوم (melanoma)
• انواع نادر سرطان پوست مانند کارسینوم سلول مرکل (Merkel cell carcinoma)

در صورت ابتلا به AK چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

تشخیص لکه‌های سرطانی و غیرسرطانی ممکن است دشوار باشد. بنابراین بهتر است هر گونه تغییرات پوستی جدید توسط پزشک ارزیابی شود. به خصوص اگر لکه یا خالی که فلس‌دار است، باقی مانده، رشد و یا خونریزی کند.

روش ‌های جلوگیری از کراتوز خورشیدی

به طور کلی، ایمنی در برابر نور خورشید برای کمک به جلوگیری از ایجاد و عود لکه‌های کراتوز اکتینیک ضروری است. برای محافظت از پوست در برابر نور خورشید اقدامات زیر را انجام دهید:

• زمان قرار گرفتن در زیر نور خورشید را محدود کنید. به خصوص از قرار گرفتن در معرض آفتاب بین ساعت 10 صبح تا 2 بعد از ظهر خودداری کنید. همچنین از ماندن طولانی‌مدت زیر نور خورشید بپرهیزید. با این کار از آفتاب‌سوختگی یا برنزه شدن جلوگیری می‌شود.
• از ضدآفتاب استفاده کنید. حداقل 15 دقیقه قبل از خروج از منزل از ضدآفتاب استفاده کنید (حتی در روزهای ابری). بهتر است محصول مورد نظر، مقاوم در برابر آب و دارایSPF (sun protection factor) حداقل 30 باشد.

• به تمام قسمت‌های پوست که در معرض آفتاب هستند، کرم ضدآفتاب بزنید. همچنین از بالم لب حاوی ضدآفتاب روی لب‌های خود استفاده کنید. هر دو ساعت یک‌بار کرم را تجدید کنید. اگر در حال شنا یا تعریق هستید، این کار را بیشتر انجام دهید.
• کرم ضدآفتاب برای نوزادان زیر 6 ماه توصیه نمی‌شود. در عوض و در صورت امکان آن‌ها را از نور خورشید دور نگه دارید. می‌توانید با سایه، کلاه و یا لباسی که بازوها و پاها را می‌پوشاند، از آن‌ها در برابر آفتاب محافظت کنید.
• برای محافظت بیشتر در برابر نور خورشید، از یک کلاه لبه‌پهن استفاده کنید.
• از سولاریوم (solarium) خودداری کنید. قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراءبنفش در تخت برنزه می‌تواند به اندازه برنزه شدن ناشی از نور خورشید، باعث آسیب پوستی شود.
• پوست خود را به طور منظم چک کرده و تغییرات را به پزشک خود گزارش دهید. رشد جدید پوست یا تغییر در خال‌ها (حتی خال مادرزادی)، کک و مک و برآمدگی‌ها، مهم است. با کمک آینه، صورت، گردن، گوش‌ها و پوست سر خود را بررسی کنید. چک کردن کامل بازوها و دست‌ها نیز اهمیت دارد.

کراتوز اکتینیک چگونه تشخیص داده می‌شود

پزشکان اغلب می‌توانند کراتوز اکتینیک را با مشاهده و لمس پوست تشخیص دهند. اما گاهی ‌اوقات تمییز این بیماری از سرطان پوست دشوار است. بنابراین ممکن است پزشک قسمتی از پوست را برداشته تا با میکروسکوپ بررسی کند- بیوپسی پوست (skin biopsy)-.