اثر سجده طولانی بر پیشانی نمازگزار
گذاشتن پیشانی بر زمین یا مهر در هنگام سجده، فواید پزشکی زیادی دارد. اما برخی گزارشها حاکی از آن است که اثر سجدهای (prostration effect /PE) یا اثر صفحهگلی (CTE/ clay-tablet effect) به عنوان پینه پوستی روی پیشانی نمازگزار ایجاد میشود. این اثر در زبان فارسی «جای مهر روی پیشانی» نامیده میشود. در کتب قدیمی علیبنالحسین، زینالعابدین (ع)، چهارمین امام شیعیان، به دلیل داشتن ضایعههایی روی پیشانی به «ذوالثقنات» (صاحب پینهها) ملقب شده است. نتایج تحقیقها نشان داده که عوامل متعددی باعث ایجاد پینه پیشانی میشوند. این عوامل عبارتند از:
- عوامل فیزیولوژیکی (physiological) مرتبط با ساختار پوست و سطوح کراتین (keratin) آن
- عوامل فیزیکی مانند نحوه و مدت سجده، تمرکز وزن سر بر روی زمین، خاک یا قرص سفالی
- عوامل خارجی مانند آلرژنهای (allergens) زمین و خاک
تأثیر عوامل فیزیولوژیکی مرتبط با ساختار پوست در ایجاد پینه پیشانی نمازگزار
تماس مداوم پیشانی نمازگزار با سطوح زیر به عنوان یک عامل محیطی در ایجاد پینه پوستی در نظر گرفته میشود:
- سطح سخت زمین
- فرش
- خاک یا لوح سفالی
این عامل منجر به تولید کراتین در برخی از کراتینوسیتها (keratinocytes) در افراد مختلف میشود. افزایش تولید کراتین باعث تجمع کراتین در قسمتهای خارجی و سطحی پوست میشود. از طرف دیگر سلولهای ماکروفاژ (macrophage) پوست باعث از بین رفتن کراتین اضافی پوست میشوند. در نتیجه پوست خشک و زبر خواهد شد. از سوی دیگر، سلولهای ماکروفاژ در برابر حمله یا عوامل التهابی احتمالی، مبارزه میکنند. این پدیده میتواند باعث ایجاد پینه پوستی شود. یکی از عوامل اصلی مرتبط با پینهشدن پوست در پیشانی نیز همین علت است. این مشکل پوستی با تغییراتی در رنگ نیز همراه است.
آیا عوامل فیزیکی در پینه بستن پیشانی به هنگام سجده مؤثر است؟
عوامل فیزیکی، توسعه عوامل فیزیولوژیکی یا داخلی را تسهیل یا تسریع میکند. یکی از مهمترین عوامل جسمانی، نحوه سجده است. برخی هنگام سجدهکردن یا هنگام برخاستن از سجده، پیشانی خود را روی مهر فشار میدهند. این امر بر زبری پوست تأثیر میگذارد. در نتیجه موجب کراتینهشدن آن میشود. برخی دیگر نیز با صورت خیس از وضو، نماز میخوانند. این امر باعث حل شدن برخی از مواد حساسیتزا و تسریع در نفوذ آنها به پوست میشود. چنین مسائلی میتواند مقدمهای برای آلرژی باشد. به طور کلی پوست انسان و سایر موجودات زنده تا حد زیادی تحت تأثیر ارتباط مستقیم با محیط قرار میگیرد. همچنین پوست، تغییر را نشان میدهد. بنابر مطالب گفته شده، بهتر است هنگام سجده کردن و برخاستن از آن پیشانی خود را روی مهر فشار ندهید. همچنین از سجده کردن با پیشانی خیس برای جلوگیری از ایجاد آلرژی، خودداری کنید.
اسیدیته خاک (Soil Acidity) به عنوان عاملی خارجی در ایجاد پینه پوستی روی پیشانی نمازگزار
یکی از عواملی که به عنوان شاخص خاک در نظر گرفته میشود، اسیدیته یا pHخاک است. بر این اساس، خاکها به گروههای قلیایی، اسیدی و خنثی طبقهبندی میشوند. خاک مناطق مختلف از نظر میزان اسیدیته متفاوت است. به عنوان مثال، خاک اطراف یک شهر ممکن است با pH اسیدی باشد. در حالی که خاک اطراف شهر دیگر، با فاصله چند کیلومتری، دارای pH قلیایی است. اسیدیته، بر جنبه آلرژیزایی خاک مؤثر است. به این صورت که بر رشد میکروارگانیسمها (microorganisms) در خاک تأثیر میگذارد. از طرفی تأثیر آن در نفوذ مواد به داخل پوست و در نتیجه حساسیت فرد قابل توجه است. دو گروه اکتینوباکتریها (actinobacteria) و قارچها (به ویژه اکتینوباکتریها)، رشد و تولید مثل بهتری در خاکهایی با pH خنثی دارند (اکتینوباکتریها، باکتریهای خاک هستند). این امر میتواند عاملی در افزایش آلرژنهای خاک باشد. از سوی دیگر، مطالعات پوستی نشان داده که پوست انسان در بدو تولد دارای PH نسبتاً خنثی است. اما با گذشت زمان و افزایش سن، پوست دارای pH اسیدی خواهد شد. در نتیجه از رشد میکروارگانیسمها در سطح پوست و هر عاملی که باعث تحریک آن شود، جلوگیری میکند.
PH پوست و خنثی یا قلیایی کردن آن، حساسیت پوست به عوامل خارجی را افزایش میدهد. از این رو، محققان استنباط کردند که تماس مداوم پوست با خاکهای خنثی یا قلیایی میتواند باعث تحریک پوست به عوامل آلرژیزا شود.
آلرژن های خاک: عامل ایجاد پینه پیشانی نمازگزار
آلرژی (Allergy) پاسخ سیستم ایمنی بدن به یک عامل خارجی به نام آلرژن است. این پاسخ معمولاً باعث ناراحتیهای ناخواسته زیادی میشود. به طور کلی، هیچ محدودیتی برای ماهیت آلرژنها وجود ندارد. مواد حساسیتزای زیر در خاک یا در میان نخهای فرش وجود دارد:
- عناصر شیمیایی مختلف
- ترکیبات معدنی
- ماکرومولکولهای (macromolecules) آلی
- دانههای گرده
- میکروارگانیسمها
این آلرژنها ممکن است باعث ایجاد مشکلات آلرژیک در بسیاری از افراد با گروههای سنی و سبک زندگی متفاوت شوند. مطالعات زمین شناسی نیز وجود چندین عنصر و ترکیب را در خاک نشان میدهد. بعضی از آنها میتوانند برای برخی افراد آلرژی داشته باشند. برخی از عناصر و ترکیبات خاک و نخها به راحتی و به شکل محلول در آب، از طریق منافذ پوست نفوذ میکنند. وجود رگهای خونی و گلبولهای سفید میتواند پاسخ ایمنی را افزایش دهد. بنابراین، آلرژنها میتوانند پاسخ سیستم ایمنی را پس از ورودشان تحریک کنند.
دلیل اصلی شروع آلرژی، یک مسئله ژنتیکی است. مطالعات نشان دادهاند که بروز یا عدم وجود آلرژی به یک نوع آلرژن، و حتی نحوه واکنش به آن، در افراد مختلف، متفاوت است. یک آلرژن ممکن است باعث واکنش آلرژیک در یک فرد شود؛ اما روی فرد دیگر بیاثر باشد.
خاک علاوه بر ترکیبات آلی و معدنی یک میکروبیوم (microbiome) غنی است که بیشتر آنها باکتری هستند. باکتریهای خاک (اکتینوباکتریها)، مادهای به نام ژئوسمین (geosmin) را به منظور ذخیره انرژی ایجاد میکنند. در صورت مرگ این باکتریها، ژئوسمین در زیستگاه آنها پراکنده میشود. این ترکیب بوی خاصی دارد. قسمت عمده بوی خاک نیز ناشی از آن است. میزان ژئوسمین در خاکهای مختلف مناطق مختلف برابر نیست. بینی انسان به این ترکیب حساس است. میتوان فرض کرد که ژئوسمین خاک استفاده شده در مهر میتواند در برخی افراد واکنشهای آلرژیک ایجاد کند. در نتیجه اثرات منفی بر روی پوست پیشانی دارد. این امر بر ظاهر پوست اثر میگذارد.
یکی دیگر از عوامل مهم، حضور قابلتوجه قارچها در خاک است. ویژگی مشترک اکثر گونههای قارچ، تولیدمثل اسپور (Spores) یا هاگ است. گونههای موجود در خاک نیز عمدتاً برای تولیدمثل، اسپور تولید میکنند. هاگها در برابر عواملی مانند گرما، سرما و مواد شیمیایی مقاوم هستند. بنابراین میتوانند در خاک مهر یا در میان نخهای فرش وجود داشته باشند. طبق مطالعات انجام شده، هاگها آلرژنهای بالقوه هستند. وجود آنها ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کند. بنابراین، حضور هاگ نیز میتواند به عنوان عامل اصلی پاسخهای آلرژیک به پینه سجده روی پیشانی در نظر گرفته شود.
مراجع:
- Skin care: Historical and contemporary views, Khalid M.AlGhamdiab, Fahad A.AlHomoudicdHumaKhurramb, Volume 22, Issue 3, July 2014, Pages 171-178.
- cbc.ca
- Ablution and Different Kinds of Diseases’ Prevention in Hadits Perspective , L, Sulaemang and M, Zulkifli and Kuraedah, St and Zubaidah, Siti (2016), 28 (3). pp. 254-265. ISSN 2307-4531.
- Rarely seen complications of circumcision, and their management, Bilsev İnce,1 Mehmet Dadacı,1 Zeynep Altuntaş,1 and Fatma Bilgen2, 2016 Mar; 42(1): 12–15.
- Complications of Circumcision, Aaron J. Krill, 1 Lane S. Palmer, 1 and Jeffrey S. Palmer 2 ,*, 2011; 11: 2458–2468.
- Scientific Evidences of the “Prostration Effect” on the Forehead of Some Prayer, Mohammad Sharifi, Abasalt Hosseinzadeh Colagar, Homayoon Yazdanshenas, Maryam Gorji, Sayed Hossein Hosseini Karnami, Volume 8, Issue 7, July, 2021, Pages: 293-302.