بیماری زردی در نوزادان
بیماری یرقان در نوزادان یا زردی (Jaundice in newborns) از نظر بالینی به صورت تغییر رنگ مایل به زرد در پوست، صلبیه و غشای مخاطی ظاهر میشود. اصطلاح یرقان از کلمه فرانسوی “jaune” به معنای زرد گرفته شده است. بیماری زردی در نوزادان یکی از علل شایع بستری مجدد در بیمارستان پس از تولد است. اصطلاح پزشکی برای این بیماری، هیپربیلیروبینمی (Hyperbilirubinemia) است. این بیماری معمولاً جدی نیست و در بیشتر موارد، ظرف چند هفته از بین میرود. اما به طور کلی بررسی نوزاد از نظر زردی مهم است. زردی شدید در صورت عدم درمان میتواند منجر به آسیب مغزی شود. بنابراین تشخیص زردی در نوزادان و درمان سریع زردی در نوزادان بسیار اهمیت دارد.
علت زردی نوزادان
زردی زمانی اتفاق میافتد که بیلی روبین (bilirubin) در خون کودک جمع شود. بیلیروبین یک ماده زرد رنگ است. این ماده هنگام تجزیه گلبول های قرمز در بدن ایجاد می شود. زمانی که جنین در شکم مادر است، کبد مادر بیلی روبین را برای نوزاد از بین میبرد. اما پس از تولد، کبد کودک باید شروع به حذف بیلیروبین کند. اگر کبد کودک به اندازه کافی رشد نکرده باشد، ممکن است قادر به از بین بردن بیلی روبین نباشد. در نتیجه بیلی روبین اضافی در بافتهای پوستی و زیر جلدی و صلبیه رسوب میکند. به همین دلیل پوست کودک زرد به نظر میرسد. جالب است بدانید که میزان تولید بیلی روبین نوزادان دو برابر بزرگسالان است. به طور کلی نوزادان با مشخصات زیر، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زردی هستند:
- نوزادان نارس (کودکان متولد شده قبل از هفته 37 بارداری)
- نوزادانی که به اندازه کافی از شیر مادر یا شیر خشک تغذیه نمیکنند.
- نوزادانی که گروه خونی آنها با گروه خونی مادرشان سازگاری ندارد. بدن این نوزادان آنتیبادیهایی (antibodies) را از بدن مادر حمل میکنند. این آنتیبادیها میتوانند گلبولهای قرمز خون کودک را از بین ببرند. در نتیجه باعث افزایش ناگهانی سطح بیلیروبین میشوند.
سایر علل زردی نوزاد عبارت است از:
- کبودی در بدو تولد یا سایر خونریزیهای داخلی
- مشکلات کبدی
- عفونت
- کمبود آنزیم (enzyme)
- ناهنجاری در گلبولهای قرمز خون کودک
انواع زردی در نوزادان
انواع مختلفی از زردی در نوزادان وجود دارد که عبارتند از:
- زردی فیزیولوژیکی (physiological jaundice)
- یرقان شیردهی (jaundice Breastfeeding)
- زردی شیر مادر (Breast milk jaundice)
زردی فیزیولوژیکی در نوزادان از چیست؟
شایعترین نوع زردی در نوزادان، زردی فیزیولوژیکی است. این نوع زردی طبیعی است. زردی فیزیولوژیکی در اکثر نوزادان در روز دوم یا سوم زندگی آنها ایجاد میشود. بعد از اینکه کبد کودک رشد کرد، شروع به از بین بردن بیلیروبین اضافی میکند. زردی فیزیولوژیکی معمولاً جدی نیست. این بیماری در عرض دو هفته خود به خود از بین میرود.
یرقان شیردهی برای نوزاد
زردی در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند، بیشتر از نوزادانی است که از شیر خشک تغذیه میکنند. زردی شیردهی اغلب در هفته اول زندگی کودک رخ میدهد. این اختلال زمانی اتفاق میافتد که کودک به اندازه کافی از شیر مادر تغذیه نکند. این امر میتواند به دلایل زیر رخ دهد:
- مشکلات شیردهی
- عدم وجود شیر در سینه مادر
مدت زمان بهبودی زردی شیردهی نسبت به نوع فیزیولوژیکی، ممکن است بیشتر باشد.
علت زردی شیر مادر
زردی شیر مادر با زردی شیردهی متفاوت است. در واقع مواد موجود در شیر مادر نیز میتواند بر نحوه تجزیه بیلیروبین توسط کبد کودک تأثیر گذاشته و باعث تجمع بیلی روبین شود. زردی شیر مادر ممکن است بعد از هفته اول زندگی کودک ظاهر شود. همچنین مدت زمان لازم برای بهبودی این بیماری، یک ماه و یا بیشتر خواهد بود.
نکته: امکان دارد کودک یک بیماری دارویی نامرتبط داشته باشد. در این صورت احتمال ابتلا به انواع دیگر زردی نیز در نوزاد وجود دارد.
علائم زردی نوزاد چیست؟
پوست نوزاد مبتلا به زردی کمی زرد به نظر میرسد. تشخیص این تغییر رنگ در نوزادی که پوست قهوهای یا سیاه دارد، کمی سخت است. گاهی زرد شدن پوست در جاهای دیگر بدن نوزاد از جمله قسمتهای زیر آشکارتر است:
- سفیدی چشم
- داخل دهان
- کف پا
- کف دست
زردی پوست معمولاً در سر و صورت، بیشتر محسوس است. همچنین اگر ناحیهای از پوست را با انگشت خود فشار دهید، ممکن است زردی افزایش پیدا کند. در برخی موارد، نوزاد تازه متولد شده مبتلا به زردی دارای علائم زیر نیز خواهد بود:
- خوابآلود بودن
- ادرار زرد تیره (باید بیرنگ باشد)
- مدفوع کمرنگ یا رنگپریده (رنگ مدفوع باید زرد یا نارنجی باشد.)
- نوزاد به خوبی شیر نخورد یا مثل همیشه تغذیه نکند.
زردی معمولاً حدود 2 روز پس از تولد ظاهر میشود. سپس تا 2 هفتگی نوزاد ناپدید خواهد شد. نوزادان نارس بیشتر مستعد این بیماری هستند. زردی در نوزادان نارس ممکن است 5 تا 7 روز طول بکشد تا ظاهر شود. معمولاً بعد از حدود 3 هفته نیز بهبود پیدا میکند. زردی در نوزادانی که فقط شیر مادر میخورند، بیشتر طول میکشد. به طوری که برخی از نوزادان را برای چند ماه تحت تأثیر قرار میدهد.
روش تشخیص زردی نوزاد
همه نوزادان قبل از خروج از بیمارستان یا مرکز زایمان از نظر زردی بررسی میشوند. پزشکان بر اساس زرد شدن پوست و سفیدی چشم میتوانند این بیماری را تشخیص دهند. معمولاً برای بررسی سطح بیلیروبین از نوزادان مبتلا به زردی، آزمایش خون میگیرند. گاهی نیز از یک دستگاه سبک برای اندازهگیری بیلی روبین پوست استفاده میشود. اما اگر سطح آن بالا باشد، آزمایش خون باید نتیجه را تأیید کند. سطوح بالای بیلیروبین میتواند منجر به مشکلات جدی شود. بنابراین پزشکان به دقت نوزادان مبتلا به زردی را تحت نظر دارند.
درمان زردی نوزاد
زردی خفیف نوزاد اغلب در عرض دو یا سه هفته خود به خود از بین میرود. اما برای زردی متوسط یا شدید، لازم است کودک مدت بیشتری در بیمارستان بماند و یا بستری شود. گزینههای درمانی برای کاهش سطح بیلیروبین در خون کودک، شامل موارد زیر است:
- تقویت تغذیه کودک برای مقابله با زردی: برای جلوگیری از کاهش وزن نوزاد، پزشک ممکن است تغذیه مکرر و یا استفاده از مکملها را توصیه کند. با این کار اطمینان حاصل میشود که کودک، تغذیه کافی دریافت میکند.
- نور درمانی یا فوتوتراپی (phototherapy) و درمان زردی: فوتوتراپی شامل قرارگرفتن پوست کودک مبتلا به زردی در معرض یک منبع نور یا لامپهای مخصوص است. نور ساطع شده، شکل و ساختار مولکولهای بیلی روبین را تغییر میدهد. به گونهای که این مولکولها میتوانند هم از طریق ادرار و هم از طریق مدفوع دفع شوند. در واقع بیلیروبین زیر پوست توسط نور لامپ -که بدن نوزاد را روشن میکند-، تجزیه میشود. در طول درمان، برای کودک فقط از پوشک و چسبهای محافظ چشم استفاده میشود. نور درمانی ممکن است با استفاده از یک پد (pad) یا تشک ساطعکننده نور تکمیل شود.
- تبادل خون برای درمان زردی نوزاد: به ندرت ممکن است زردی شدید به سایر درمانها پاسخ ندهد. در این موارد، نوزاد نیاز به تعویض خون دارد. این درمان شامل گرفتن مکرر مقادیر کمی از خون نوزاد و جایگزینی آن با خون اهداکننده است. در نتیجه این کار، بیلیروبین و آنتیبادیهای مادر رقیق می شود. این روش در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان انجام میشود.
- درمان زردی نوزاد با ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg or Intravenous immunoglobulin): همانطور که گفته شد زردی ممکن است به تفاوت گروه خونی مادر و نوزاد مربوط باشد. در این حالت، کودک آنتیبادیهایی را از مادر حمل میکند. این آنتیبادیها به تجزیه سریع گلبولهای قرمز نوزاد کمک میکند. در این وضعیت تزریق داخل وریدی ایمونوگلوبولین میتواند به درمان بیماری کمک کند -ایمونوگلوبولین یک پروتئین (protein) خون است که می تواند سطح آنتیبادیها را کاهش دهد-. این تزریق ممکن است زردی و نیاز به تعویض خون را کاهش دهد. اگرچه نتایج قطعی نیستند.
نکاتی در خصوص نوردرمانی زردی نوزاد
- لامپها مانع از نوشیدن شیر خشک یا شیردهی کودک نمیشوند.
- لامپها حدود 4 اینچ (inches) بالاتر از نوزاد قرار میگیرند.
- نور سبزآبی برای فتوتراپی مؤثرتر است. زیرا به پوست نفوذ میکند. همچنین توسط بیلیروبین جذب میشود. در نتیجه دارای اثر فتوشیمیایی (photochemical) خواهد بود.
- کودک را میتوان با خیال راحت در زمانهای تغذیه از فتوتراپی خارج کرد. بدون اینکه اثربخشی درمان کاهش پیدا کند.
- هر چه پوست بیشتر در معرض نور باشد، بهتر عمل میکند. به این صورت که مقدار بیشتری از بیلی روبین غیرکونژوگه (unconjugated) یا غیرمستقیم را تجزیه میکند -بیلیروبین غیر کونژوگه، متابولیزه (metabolised) نشده است. از این رو نمیتواند از طریق مسیرهای طبیعی در ادرار و روده دفع شود-.
- به طور کلی هیچ خطر قابلتوجهی با فتوتراپی وجود ندارد -برای اندام تناسلی نوزاد نیز هیچ خطری وجود ندارد-.
- تا زمانی که سطح بیلی روبین خیلی بالا نباشد، درمان لایت تراپی (Light therapy) را در خانه نیز میتوان انجام داد. این کار با استفاده از یک پتوی مخصوص به نام پتوی بیلی (bili) یا تخت لامپدار انجام میشود. پزشکان نیز ترتیبی میدهند که در طول درمان به طور منظم آزمایش خون انجام شود. در این صورت مطمئن میشوند که درمان مؤثر بوده است.
کاربرد نوردرمانی در جوانسازی پوست بدن
علاوه بر درمان زردی، از فتوتراپی در درمان و کنترل بیماریهای پوستی دیگر نیز استفاده میکنند. همچنین نوردرمانی در جوانسازی پوست هم کاربرد دارد. در ماسک ال ای دی نوری نیلای از همین فناوری به منظور شفافتر و جوانتر شدن پوست استفاده شده است. در این ماسک، نور قرمز و فروسرخ تعبیه شده است. ترکیب این دو طول موج از نور نتایج معجزهآسایی برای پوست شما به ارمغان میآورد. در واقع نیلای، تولید کلاژن را تقویت و تسریع میکند. در قسمت زیر برخی از مزایای این ماسک نوری آورده شده است:
- از این پوشانه به راحتی میتوانید در منزل استفاده کنید. در نتیجه این ماسک، شما را از حضور در کلینیک و تجویز و نظارت پزشک بینیاز میکند.
- استفاده از نیلای کاملاً بدون درد و بدون عوارض است.
- نیلای با یک بار تنظیم به راحتی روی سر شما قرار میگیرد. دو بند متحرک پلاستیکی در بالای سر و یک بند چرمی در پشت سر تعبیه شده است. این طراحی موجب تطابق کامل ماسک با اندازه و شکل سر شما میشود.
- محل قرارگیریLED ها به گونهای طراحی شده که تمرکز روی نقاط مستعد چین و چروک باشد.
علاوه براین مزایا، ماسک نوری نیلای دارای فواید بسیاری مانند افزایش گردش خون نیز هست. برای اطلاع از فواید و عملکرد نیلای و همچنین خرید آن، اینجا را کلیک کنید.
عوارض زردی نوزاد
سطوح بالای بیلیروبین، باعث زردی شدید میشود. در صورت عدم درمان، زردی شدید میتواند منجر به عوارض جدی زیر شود:
- بیماری انسفالوپاتی حاد بیلی روبین (Acute bilirubin encephalopathy)
- سندرم کرنیکتروس (Kernicterus)
بیماری انسفالوپاتی حاد بیلی روبین از چیست؟
بیلیروبین برای سلولهای مغز، سمی است. اگر نوزادی زردی شدید داشته باشد، خطر ورود بیلیروبین به مغز وجود دارد. در نتیجه منجر به بیماری آنسفالوپاتی حاد بیلیروبین میشود. درمان سریع این اختلال ممکن است از آسیب طولانیمدت قابلتوجهی جلوگیری کند. علائم انسفالوپاتی بیلی روبین حاد در نوزاد مبتلا به زردی عبارتند از:
- بیحوصلگی
- مشکل در بیدار شدن
- گریه با صدای بلند
- مکیدن یا تغذیه ضعیف
- قوس گردن و بدن به سمت عقب
- تب
علت ایجاد کرنیکتروس
ممکن است انسفالوپاتی حاد بیلی روبین باعث آسیب دائمی به مغز شود. در این صورت سندرم کرنیکتروس رخ میدهد. علائم کرنیکتروس عبارت است از:
- حرکتهای غیرارادی و کنترلنشده -فلج مغزی آتوئید (athetoid cerebral palsy)-
- نگاه دائمی به سمت بالا
- از دست دادن شنوایی
- رشد نامناسب مینای دندان
جلوگیری از زردی نوزاد بعد از زایمان
بهترین راه پیشگیری از زردی نوزاد، تغذیه کافی به شکل زیر است:
- نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند، باید در چند روز اول پس از تولد، روزی 8 تا 12 بار شیر بخورند.
- نوزادانی که با شیر خشک تغذیه میشوند، معمولاً باید در هفته اول، هر دو تا سه ساعت یکبار، حدود 30 تا 60 میلی لیتر(milliliters) شیرخشک مصرف کنند.
نوبت شما
هدف ما از انتشار این مقاله، کمک به سلامت شماست. پس، نظرات و پیشنهادهای خود را بنویسید و ما را در رسیدن به این هدف یاری کنید. میتوانید سؤالهای خود را نیز درباره «زردی نوزادان» در همین قسمت بیان کنید تا متخصصان ما به آن پاسخ دهند.
مراجع:
- www.my.clevelandclinic.org
- rch.org.au
- nhs.uk
- Neonatal Jaundice, Betty Ansong-Assoku; Sanket D. Shah; Mohammad Adnan; Pratibha A. Ankola, 2022 Jan.
- healthline.com
- kidshealth.org
- mayoclinic.org
- gi.org