پوست به عنوان اولین خط محافظ و مانع برای بدن عمل میکند. در بزرگسالان حدود 20 درصد وزن کل بدن را پوست تشکیل میدهد. پوست مانند بسیاری از اندامهای دیگر میتواند در پاسخ به عوامل خارجی تحتتأثیر اختلالات قرار گیرد. در دهههای اخیر، پژوهشهای زیادی در مورد تأثیر رژیم غذایی بر آناتومی (anatomy)، فیزیولوژی (physiology) و فیزیوپاتولوژی (physiopathology) پوست صورت گرفته است. از این رو محققان بینش جدیدی در مورد چگونگی تغییر سلولهای پوست در پاسخ به رژیمهای غذایی محدودکننده کالری در پستانداران گزارش کردهاند. یکی از شناختهشدهترین رژیمهای غذایی محدودکننده کالری، روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان است. روزه، تغییری اساسی در برنامه غذایی هر فرد به مدت یک ماه قمری است. همچنین چهارمین رکن از پنج رکن اعتقادی اسلام است. گاهی اوقات افراد ناتوان و بیماران دارای مشکلهای سلامتی نیز روزه میگیرند. با این حال، هیچ پروتکل یا دستورالعمل استانداردی برای پزشکان در مورد مدیریت صحیح وضعیت بیماران در طول روزهداری وجود ندارد. با افزایش جمعیت مسلمانان ساکن کشورهای غربی، این موضوع نه تنها توجه پزشکان خاورمیانه، بلکه توجه پزشکان غربی را نیز به خود جلب کرده است. در هنگام روزه، بسیاری از خواص فیزیولوژیکی پوست از جمله موارد زیر در طول روز دچار تناوب میشوند:
- از دست دادن آب ترانس اپیدرمی (trans-epidermal water loss or TEWL)
- هیدراتاسیون (hydration)
- جریان خون مویرگی
- دما
- تولید سبوم (sebum)
- تکثیر کراتینوسیتها (keratinocyte)
از طرفی روزه باعث تنظیم رشد پوست نیز میشود. در ادامه به انواع تاثیرهای روزه روی پوست بدن انسان، بیشتر پرداخته میشود.
اثر روزه بر التهاب پوست
روزه، سلامت روده را بهبود میبخشد و التهاب سیستمیک (systemic) پوست روده را کاهش میدهد. در واقع روزهداری به عنوان راهاندازی مجدد میکروبیوم (microbiome) روده در نظر گرفته میشود. میکروبیوم روده در بیشتر موارد منشأ التهاب در بدن است. کاهش وضعیت التهابی در روده باعث میشود پوست جوانتر، سالمتر و شفافتر به نظر برسد.
تغییر فعالیت متابولیکی بدن در روزه و سلامت پوست
روزهداری، فعالیت متابولیک (metabolic) بدن را افزایش میدهد. این امر به سلامت بدن و پوست منجر میشود. وقتی روزه میگیرید، بدن برای مدت طولانی گرسنه میماند. در غیاب غذا، فرایندی به نام گلوکونئوژنز (gluconeogenesis) طی میشود. در این فرایند بدن از چربیهای ذخیره شده برای استخراج گلوکز (glucose) استفاده میکند. چربیهای ذخیره شده شامل منابع غیر کربوهیدراتی (non-carbohydrate) مانند اسیدهای آمینه (amino acids) هستند. بنابراین گرسنگی منجر به تغییرهای متابولیکی متعدد و در نتیجه سلامت پوست میشود.
افزایش سطح آنتی اکسیدان ها در روزه و سلامت پوست
روزهداری منجر به سطوح بالاتر پورین (purines) و پیریمیدین (pyrimidine) در بدن میشود. در نتیجه سطح آنتیاکسیدانها (antioxidants) در بدن افزایش پیدا میکند. این امر سلامت کلی و وضعیت پوست را بهبود میبخشد. زیرا افزایش آنتیاکسیدانها به حفظ تعادل بدن در هنگام گرسنگی کمک میکند و مکانیسم طبیعی بدن برای مقابله با گرسنگی است. علاوه بر این به جبران ضرر ناشی از استرس اکسیداتیو (oxidative stress) و رادیکالهای آزاد (free radicals) کمک میکند. از این رو، باعث میشود تا پوست با پیری مبارزه کند.
اثرهای روزه بر هموستاز حرارتی پوست بدن انسان
پوست، به عنوان یک سد محافظ اساسی در برابر اتلاف آب و گرما، آسیبهای میکروبی و مکانیکی در نظر گرفته میشود. بنابراین نقش مهمی در سازگاری با دریافت کالری محدود ایفا میکند. در هنگام روزهگرفتن، گسترش عروق پوستی و عوامل دیگر، پوست را قادر میسازد تا هموستاز حرارتی (thermal homeostasis) را تحت شرایط دریافت انرژی محدود، حفظ کند. در هموستاز حرارتی، دمای بدن موجودات خونگرم در محدوده معینی حفظ میشود.
کاهش تحریک پوستی ناشی از رتینوئید در هنگام روزه بودن
مطالعهای برای ارزیابی تأثیر محدودیت کالری بر عوارض جانبی مرتبط با درمان موضعی رتینوئید (retinoid) انجام شده است. طبق نتایج، کاهش قابل توجهی در تحریک پوستی ناشی از رتینوئید (بدون تداخل با اثرهای مفید دارو) مشاهده شد.
تاثیر روزه بر سرطان پوست
تأثیر رژیم روزهداری بر سرطان پوست توسط برخی مطالعهها بررسی شده است. در مطالعهای در سال 2016، مشخص شد که ترکیبی از روزهداری و شیمیدرمانی، پیشرفت سرطان پوست را کند میکند.
التیام زخم در هنگام روزه
محدودیت کالری، زخم را از طریق افزایش فعالیت ماکروفاژها (macrophage)، بهبود میدهد. ماکروفاژها سلولهای مهم سیستم ایمنی بدن هستند.
پاکسازی سموم بدن در هنگام روزه و سلامت پوست
زمانی که فرد روزه است، به طور کلی کیفیت غذا و نوشیدنی مصرفی خود را حفظ میکند. همچنین نخوردن غذا در طول روز موجب پاکسازی سموم یا سم زدایی میگردد. بنابراین پوست سالمتر و انعطافپذیرتر میشود.
تاثیر روزه بر بیماریهای پوستی
محدودیتهای غذایی در طول روزهداری میتواند بر پیشرفت بسیاری از بیماریهای پوستی مانند اگزمای آتوپیک (atopic eczema)، پسوریازیس (psoriasis) و آکنه (acne) تأثیر بگذارد. در یک مطالعه بهبود دو درماتوز (Dermatoses) التهابی مزمن زیر همراه با روزه متناوب به مدت دو هفته گزارش شده است:
- درماتیت آتوپیک (atopic dermatitis)
- پوسچولوز (pustulosis)
نتایج با غلظت کم آهن غیراشباع و لاکتوفرین (lactoferrin) همراه بود. مطالعات دیگر نیز بهبود ضایعات سوریازیس و کاهش التهاب را به دنبال محدودیت کالری نشان دادند. این نتیجه به اثرات تعدیلکننده روزه بر سیستم ایمنی نسبت داده شد. یک تحقیق دیگر، تأثیر مفید محدودیت کالری بر ضایعات آکنه ولگاریس (vulgaris) را نشان داد. این تأثیر نیز با کاهش تولید سبوم توضیح داده شد.
غدد سباسه (Sebaceous) غدد کوچک تولیدکننده چربی در پوست پستانداران هستند. این غدد، سبوم تولید میکنند. سبوم بیش از حد منجر به چرب شدن سطح پوست و مسدود شدن منافذ میشود. در نتیجه به تغذیه باکتریهایی که روی پوست زندگی میکنند، کمک میکند. بنابراین باعث شعلهور شدن آکنه میشود.
برخی از مطالعات، رابطه قوی بین رژیم غذایی روزه و آکنه را در بزرگسالان انسانی و افراد جوان نشان دادهاند. در واقع، در طول دوره محدودیت کالری، سطح سبوم تا 40٪ کاهش پیدا میکند. این امر بر میزان شدت آکنه تأثیر میگذارد. این نتایج در طول محدودیت شدید کالری (کمتر از 100 کالری در روز) با افزایش معکوس پس از رژیم غذایی معمولی مشاهده شد.
یک اختلال التهابی پوستی نادر مرتبط با روزهداری نیز بیماری پریگو پیگمانتوزا (Prurigo pigmentosa or PP) است. این بیماری با خارش، پلاک یا پاپولهای اریتماتوز (erythematous) مشخص میشود. در یک مطالعه، 3 بیمار PP همزمانی وضعیت پوستی خود را با روزهداری گزارش کردند. پزشکان باید تمام اختلالهای پوستی نادر مرتبط با روزهداری مانند PP را بشناسند.
مصرف دارو در بیماران پوستی روزه دار
تغییر در ریتم شبانهروزی (تغییرات در چرخه خواب و بیداری) به هنگام روزه، باید در هنگام تجویز دارو برای بیماران پوستی مورد توجه قرار گیرد. اما از نظر عادتها و باورهای فرهنگی، مصرف خوراکی داروها در طول روز، وقفه در روزه محسوب میشود. علاوه بر این، مشکل عدم پایبندی، تنها به داروهای سیستمیک محدود نمیشود. بلکه برخی از مسلمانان حتی از مصرف داروهای موضعی در روزه ماه مبارک رمضان پرهیز میکنند. یک نظرسنجی با بررسی ایجاد اختلالهای پوستی در طول روزهداری ماه رمضان در یکی از بیمارستانهای درجه سوم در بریتانیا انجام شد. طبق این مطالعه، فوران اختلالهای پوستی مانند اگزما، پسوریازیس، آکنه ولگاریس، علاوه بر ویتیلیگو (vitiligo)، روزاسه (rosacea) و کهیر در افراد بیمار گزارش شد. جالب است که بیش از یک سوم از شرکتکنندگان، استفاده از هرگونه درمان موضعی در طول روزهداری را انکار کردند. زیرا این امر را شکستن روزه خود میدانستند. این باور کاملاً گسترده به گروه سنی خاص، جنسیت، وضعیت اجتماعی-اقتصادی یا سطح تحصیلات محدود نمیشد.
گرفتن روزه سالم برای مراقبت از پوست
همان طور که در بخش قبل ذکر شد، روزه گرفتن به روش معمولی میتواند تأثیر زیادی روی پوست داشته باشد. از این رو، باید به دنبال راههای سالمی برای روزهگرفتن باشید. روزه یک راه عالی برای سمزدایی بدن است. اما این امر تنها زمانی اتفاق میافتد که شما اعمال سالم زیر را انجام دهید:
- خوردن غذای سالم
- پرهیز از خوردن غذاهای سرخشده
- خوردن به موقع غذا
- عدم حذف وعدههای غذایی
- هیدراته ماندن بدن
متخصصان پوست نیز بر این باورند که روزه میتواند به پوست آسیب رسانده و یا دارای فوایدی برای آن باشد. از این رو، روزه گرفتن به شیوه صحیح مهم است. با در نظر داشتن نکتههای زیر، پوست خود را هنگام روزهداری سالم نگه دارید:
- مصرف زیاد سبزیجات و میوههایی که سرشار از آنتیاکسیدان هستند، بازدارنده روند پیری پوست است. در این صورت پوست صافتر شده و خاصیت ارتجاعی خود را حفظ میکند. از طرفی غذاهای دارای شاخص گلیسمی (glycemic) بالا بر افزایش سطح قند خون تأثیر میگذارد. این وضعیت میتواند باعث التهاب در بدن از جمله آکنه شود. کربوهیدراتها (carbohydrates) و چربیها نیز باعث خشکی پوست میشوند. به طوری که نیاز به استفاده از مرطوبکنندهها امری الزامی خواهد بود. بنابراین قدم اول حفظ رژیم غذایی است. مصرف مواد غذایی مغذی و متعادل در سلامت پوست بسیار تأثیرگذار است. این کار با خوردن غذاهای غنی از فیبر (fiber) و آنتیاکسیدانها مانند سبزیجات و میوهها شروع میشود. اجتناب یا محدودکردن غذاهای حاوی قند و چربی بالا نیز امری مهم است. همچنین مصرف آب کافی حدود 2 لیتر در روز توصیه میشود.
- در استفاده از خمیردندانهای حاوی مواد شوینده یا نعناع زیاد نیز باید دقت کرد. زیرا این مواد باعث خشکی لبها میشوند. برای کاهش ناراحتی لبها هنگام تشنگی، استفاده از مرطوبکننده توصیه میشود. اگر لبهایتان خشک هستند، از مکیدن یا لیس زدن آن خوددداری کنید. زیرا کمآبی لب بیشتر میشود. برای جلوگیری از تحریک یا حساسیت پوست، از یک مرطوبکننده ترجیحاً ضدحساسیت استفاده کنید.
- قرار گرفتن بیش از حد پوست در معرض آب میتواند باعث خشکی پوست شود. به طور کلی، در ماه رمضان مسلمانان فعالیتهای عبادی خود از جمله نماز را بیشتر میکنند. در نتیجه بیشتر وضو میگیرند. به همین دلیل میتوان استفاده از مرطوبکنندهها را به خصوص پس از قرار گرفتن در معرض آب مدنظر قرار داد. در این صورت پوست خشک نمیشود. همچنین احتمال تحریک آن کاهش پیدا میکند.
- از کرم ضدآفتاب برای محافظت از پوست در برابر نور خورشید استفاده کنید. به خصوص زمانی که در خارج از منزل هستید.
- استراحت یا خواب کافی نیز برای حفظ سلامت پوست در طول روزهداری ضروری است. گاهی اوقات هنگام روزه، زمان استراحت کاهش پیدا میکند. کمخوابی باعث تیرگی پوست میشود. در حالی که خواب کافی پوست را سالم و روشن نگه میدارد.
- برای کمک به حفظ متابولیسم (metabolism) بدن، حتماً به فعالیت بدنی یا ورزشی متعادل ادامه دهید. زیرا متابولیسم ملایم میتواند سلامت پوست را حفظ کند.
این مقاله را میتوان به شکل زیر خلاصه کرد:
- نیاز شدیدی به پیشنهادها و راهنماییهای مبتنی بر شواهد در زمینه تأثیر روزه روی پوست وجود دارد.
- متون مربوط به تأثیر روزه ماه مبارک رمضان و نیز انواع دیگر روزه بر بیماریهای پوستی کمیاب و بیکیفیت است.
- هیچ خطر جدی برای سلامتی تاکنون گزارش نشده است. بنابراین فقط باید به بیمارانی که مایل به روزه گرفتن هستند، در مورد اهمیت درمانهای مناسب یا گزینههای جایگزین از جمله تجویز داروهای ترانس درمال/موضعی (trans-dermal/topical)، آگاهی داده شود.
مراجع:
- Fasting and Its Impact on Skin Anatomy, Physiology, and Physiopathology: A Comprehensive Review of the Literature, Nicola Luigi Bragazzi,1,*† Maha Sellami,2,† Iman Salem,3 Rosalynn Conic,3 Mark Kimak,3 Paolo Daniele Maria Pigatto,4 and Giovanni Damiani3,4,5,*, 2019 Feb; 11(2): 249.
- healthshots.com
- ugm.ac.id
- healthline.com