عوارض پوستی بوتاکس و فیلرهای پوستی
تزریق فیلرهای زیبایی در بین روشهای ضد پیری محبوبیت زیادی دارند. اما مانند هر روش تزریقی زیبایی دیگر، حتی با دستان باتجربه پزشک نیز احتمال بروز عوارض وجود دارد. عارضه جدی بالقوه انسداد عروقی است. این عارضه منجر به نکروز بافتی (tissue necrosis) یا کوری میشود. برای جلوگیری از عواقب طولانیمدت، نیاز به شناسایی و مدیریت فوری عوارض است. در واقع این وظیفه پزشک زیبایی است که عوارض احتمالی را شناسایی و مدیریت کند. اهداف این مقاله عبارتند از:
- نحوه جلوگیری از عوارض پرکنندهها
- کمک به شناسایی زودهنگام عوارض بوتاکس و فیلرهای پوستی
- روش مدیریت مناسب عوارض جانبی برای به حداقل رساندن آنها و بهبود نتایج
جلوگیری از عوارض فیلرهای پوستی
با افزایش روشهای تقویت بافت نرم، احتمال افزایش تعداد عوارض نیز وجود دارد. موارد زیر برای جلوگیری از عوارض پرکنندهها ضروری است:
- دانش کامل آناتومی (anatomy)
- آگاهی از خواص مختلف مواد پرکننده موجود
- تکنیکهای تزریق
تمام فیلرهای پوستی و روشهای پرکننده میتوانند منجر به بروز عوارض شوند. این عوارض ممکن است به یکی از موارد زیر مربوط باشد:
- مرتبط با محصول: محصولات دائمی غیرقابل جذب، ماهیت آنتیژنی (antigenic) مواد
- مرتبط با پزشک: فقدان دانش، تجربه ناکافی
- مربوط به میزبان: تغییر مکانیسم دفاعی میزبان
از این رو، آگاهی از تمامی ملاحظات فوق برای جلوگیری یا به حداقل رساندن عوارض بسیار مهم است.
مراقب برند پرکنندهها (فیلرها) باشید
طبقهبندی ساده یک محصول با توجه به عوارض به شرح زیر است:
- غیردائمی و زیستتخریبپذیر
- نیمهدائمی و زیستتخریبپذیر
- دائمی و برگشتپذیر
- دائمی و غیرقابل برگشت
پرکنندهها بر اساس ماندگاری در بافتها به سه دسته اصلی طبقهبندی میشوند. ماندگاری در بافت به نوبه خود به ساختار و ترکیب آنها بستگی دارد.
- موقت کمتر از 18 ماه طول میکشد.
- نیمهدائمی بیش از 18 ماه طول میکشد.
- ماندگاری دائمی بیش از 24 ماه است.
عموماً اعتقاد بر این است که فیلرهای دائمی، غیرقابل تجزیه زیستی و غیرقابل برگشت هستند. بنابراین احتمال بروز عوارض التهابی با پرکنندههای دائمی بیشتر است.
لزوم بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی زیباجو قبل از تزریق پرکننده (فیلر)
آگاهی پزشک از موارد زیر به منظور جلوگیری از عوارض مهم است:
- سابقه پزشکی زیباجو برای ارزیابی سلامت جسمی و روانی
- مصرف داروی زیباجو
- سابقه جراحی یا فیلرهای قبلی در ناحیه تحت درمان
آگاهی پزشک از آناتومی پوست به منظور تزریق پرکننده (فیلر)
آگاهی کامل از آناتومی پوست و عروق در ناحیه درمان به دلایل زیر ضروری است:
- تزریق مناسب مواد پرکننده. برای جلوگیری از ایجاد توده، برآمدگی یا اثر تیندال (Tyndall)
- جلوگیری از تزریق ناخواسته مواد در عروق. این امر میتواند منجر به نکروز، کوری و سایر حوادث عروقی مشابه شود.
- افزایش ماندگاری محصول. زمانی که پرکننده در عمق توصیهشده تزریق شود، مدت بیشتری باقی میماند.
ضخامت پوست و تکنیک تزریق فیلر (پرکننده) پوستی
تزریق در سطح درست پوست برای رسیدن به بهترین نتایج، بسیار مهم است. آگاهی از تفاوت ضخامت پوست در قسمتهای مختلف صورت نیز از اهمیت برخوردار است. ضخامت درم صورت بین 4/0 میلیمتر در پلکها و 2/1 میلیمتر در پیشانی و گونهها متغیر است. قطر بیرونی سوزن 26-G را میتوان به عنوان یک گیج ناهموار برای هدایت عمق تزریق استفاده کرد. زیرا اندازه قطر آن 45/0 میلیمتر است. به تکنیکهای تزریق زیر توجه کنید:
- برای تزریق داخل جلدی مناسب، سوزن باید با زاویه تقریباً 10 درجه وارد شود. همچنین باید از یک تکسوزن با قطر عمیقتر برای این منظور استفاده کرد.
- برای تزریق در قسمت میانی درم و برای درمان چینهای متوسط تا عمیق، سوزن باید با زاویه 30 تا 40 درجه وارد شود.
- برای تزریق در درم عمیق یا ناحیه فوق پریوستئال (supraperiosteal) و به منظور درمان چینهای عمیقتر، سوزن باید با زاویه 90-45 درجه وارد شود.
- فیلرهای پوستی با استفاده از سوزن یا کانولا (cannula) و بر اساس تجربه و راحتی پزشک تزریق میشوند. اما هر دوی آنها مزایا و معایب خاص خود را دارند.
- به طور کلی فیلرها باید پس از آسپیراسیون (aspiration) به آرامی تزریق شوند.
- تزریق مواد باید در حجم کم و با کمترین فشار صورت گیرد.
- استفاده از سوزنهای کالیبر کوچک (small-caliber)، سرعت تزریق را کاهش میدهد.
- استفاده از کانولهای بلانت (blunt) در نواحی پرخطر، مانند گلابلا (glabella) –ابرو میان-، بینی و چینهای نازولبیال (NLF)، خطر آسیب به عروق را کاهش میدهد.
- مهمترین عامل برای داشتن یک تزریق ایمن، محل کار استریل (sterile) و آسپسیس (asepsis)–ضدعفونی- شدید در طول تکنیک برای جلوگیری از عفونت است.
آسیب عروقی در نتیجه تزریق پرکنندهها (فیلر)
آسیب عروقی میتواند به دلایل زیر رخ دهد:
- تزریق ناخواسته به عروق خاص
- فشردهسازی خارجی به دلیل فشار مواد تزریقشده
نواحی مستعد آمبولیزاسیون (embolization) منجر به نابینایی عبارتند از:
- بینی
- چینهای نازولبیال
- پیشانی
- گلابلا
نواحی مستعد نکروز نیز عبارتند از:
- گلابلا
- نوک بینی
- لبها
عوارض پوستی پرکنندههای پوست (فیلر) و درمان آنها
با وجود اقدامات ایمنی و مشخصات ایمنی محصولات پرکننده پوست، برخی از عوارض جانبی رخ میدهد. عوارض پوستی تزریق پرکنندهها عبارتند از:
- اریتم (erythema) یا قرمزی در نتیجه تزریق فیلر: اریتم گذرا پس از تزریق شایع است. این عارضه معمولاً بدون هیچ درمانی ناپدید میشود. اما اریتم طولانیتر یا مداوم در نتیجه موارد زیر شایعتر است:
- حساسیت بیش از حد به ترکیبات مختلف
- عفونت
در این حالت، ارزیابی دقیق و درمان مناسب ضروری است.
الکل، ورزش و قرار گرفتن در معرض نور خورشید از عوامل تحریک اریتم است.
برای کاهش اریتم نیز میتوان از استروئیدهای (steroids) موضعی برای دورههای کوتاهمدت استفاده کرد. تاکرولیموس (tacrolimus) موضعی میتواند به عنوان یک عامل ضدالتهابی برای کاهش اریتم پایدار استفاده شود. در موارد شدید، پروپرانولول (propranolol) خوراکی 20 میلی گرم نیز ممکن است اریتم را کمتر آشکار کند.
- ادم (Edema) از عوارض تزریق پرکننده (فیلر): شامل 3 نوع است:
- تورم غیرمرتبط با حساسیت: ادم ممکن است بلافاصله پس از تزریق و به دلیل دستکاری پوست ایجاد شود. باقی ماندن تورم بیش از چند روز بهندرت اتفاق میافتد. این عارضه را میتوان به طور مؤثر با فشار ملایم و کیسههای یخ کنترل کرد. تورم و ادم دورهای پس از قرارگرفتن در معرض محرکهای گشادکننده عروق و به دنبال تزریق HA رخ میدهد. این محرکها عبارتند از:
- قرارگرفتن در معرض آفتاب
- ورزش
- حمام و سونا
تورم ممکن است بدون هیچ نشانه دیگری از واکنش آلرژیک (allergic) رخ دهد. بنابراین میتوان برای درمان آن از کمپرس یخ و استروئیدهای موضعی استفاده کرد. البته این درمانها باید همراه با اجتناب از موقعیتهای گشادکننده عروق باشد. برای موارد شدید، میتوان استروئیدهای سیستمیک (systemic) تجویز کرد.
- تورم بیش از حد در نتیجه تزریق فیلر (پرکننده): ادم همچنین میتواند به دنبال واکنشهای حساسیت مفرط واقعی به محصولات تزریقی رخ دهد. این عارضه ممکن است به صورت آنژیوادم (angioedema) در محل تزریق یا در نقاط دور از آن ایجاد شود. همچنین امکان بروز کهیر نیز وجود دارد. این نوع تورم با آنتیهیستامینها و استروئیدهای سیستمیک در طی یک دوره چند هفتهای درمان میشود.
ادم تأخیری صورت در اثر تزریق فیلر: تورم تأخیری صورت معمولاً واکنش غیرواسطهای از آنتیبادی است. این واکنش با سفتی، ادم و اریتم ایجاد میشود. تورم تأخیری روزها تا ماهها پس از تزریق رخ میدهد. معمولاً برای درمان آن به جای آنتیهیستامینها (antihistamines) از استروئیدهای خوراکی استفاده میکنند. آخرین و بهترین گزینه درمان، حذف مواد پرکننده است.
- ضایعات پاپولوپوستولار (papulopustular) در اثر تزریق پرکننده: ضایعات فولیکولیت استریل (Sterile folliculitis) به دلیل انسداد منافذ غدد چربی یا عرق رخ میدهد. این ضایعات شبیه به عفونتهای باکتریایی یا فورانهای آکنه شکل هستند. اگر پرکننده، خیلی سطحی به درم پاپیلاری (papillary dermis) تزریق شود، از طریق غدد چربی اکسترود (extruded) دفع میشود. سپس مانند آکنه ظاهر میشود. ماساژ محکم بلافاصله پس از تزریق ممکن است از بروز این ضایعات جلوگیری کند. درمان موضعی با مواد قابض به پاکسازی ضایعات پاپولوپوستولار کمک میکند.
- بیش اصلاحی (Overcorrection): بیش اصلاحی ممکن است به صورت برآمدگی، ندول (nodules) یا بینظمی ظاهر شود. به خصوص زمانی که مقدار زیادی از مواد تزریق میشود. محصولات هیالورونیک اسید ممکن است به راحتی با استفاده از هیالورونیداز (hyaluronidase) برطرف شوند. در مورد اسید غیر هیالورونیک (non-hyaluronic acid)، میتوان روی پوست یک سوراخ ساده با یک سوزن پهن ایجاد کرد. سپس مواد اضافی را تخلیه کرد. در صورت تزریق مقدار زیادی HA به صورت سطحی در زیر پوست امکان تغییر رنگ مایل به آبی (اثر تیندال (Tyndall)) وجود دارد. اثر تیندال را میتوان با تزریق هیالورونیداز کاهش داد.
- عفونت و بیوفیلمها (biofilms) در اثر تزریق فیلر: عفونتها از نظر بالینی به صورت ندول نوسان اریتماتوز (erythematous) گرم و حساس ایجاد میشود. همچنین ممکن است همراه با علائم سیستمیک مانند تب و ضعف ظاهر شود. در بیوفیلمها باکتریهایی وجود دارند. این باکتریها برای مدت طولانی خاموش میمانند. سپس توسط یک عامل محرک خارجی مانند آسیب جزئی یا دستکاری از بیوفیلم خود خارج میشوند. این امر منجر به عفونتهای درجه پایین، گرانولومها (granulomas) یا آبسهها میشود. خطر عفونت در بیماران مبتلا به ویروس HIV (human immunodeficiency virus) بیشتر است.
مدیریت عفونت به شدت بیماری بستگی دارد. در تست بالینی باید با توجه به انتخاب آنتیبیوتیک، استفاده از هیالورونیداز و مداخله جراحی، مسیر عمل را تعیین کرد. برای موارد خفیف، درمان تجربی با آنتیبیوتیکهای زیر به مدت 2 تا 4 هفته پیشنهاد میشود:
- سیپروفلوکساسین (ciprofloxacin)
- کلاریترومایسین (clarithromycin)
- آموکسیسیلین + اسید کلاوولانیک (amoxicillin + clavulanic acid)
برش و درناژ (drainage) یا آسپیراسیون نیز ممکن است به رفع سریعتر آبسه کمک کند. اگر درمان تجربی آنتیبیوتیکی مؤثر نباشد، درمان مبتنی بر کشت میتواند مفید باشد. از طرفی امکان تزریق هیالورونیداز برای جلوگیری از گسترش بیشتر عفونت وجود دارد. استروئیدهای داخل ضایعه نیز ممکن است تحت پوشش آنتیبیوتیک به ندولهای التهابی تزریق شوند.
عوارض تأخیری پوستی پرکنندههای پوست (فیلر) و درمان آنها
- گرانولوم (Granulomas) در اثر تزریق فیلر: گرانولوم ها نادر هستند. این عارضه در نتیجه واکنش ازدیاد حساسیت به جسم خارجی ایجاد میشود. گرانولوم معمولاً پس از یک دوره نهفته چند ماهه تا چند ساله پس از تزریق ایجاد میشوند. داشتن سوابق درمانی و زیبایی مناسب برای تشخیص صحیح ضروری است. واکنش التهابی ممکن است با موارد زیر ایجاد شود:
- عفونت سیستمیک
- قرارگرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید
- ناخالصی فیلرهای پوستی
- تزریق متوالی فیلرهای مختلف در همان ناحیه صورت
- اسکار هیپرتروفیک (Hypertrophic scarring) در اثر تزریق پرکننده: این عارضه میتواند با تزریق سطحی فیلرها ایجاد شود. اسکار هیپرتروفیک به ندرت منجر به اسکار دائمی میشود. این اسکار متشکل از اجزای ماتریکس (matrix) خارج سلولی زیر است:
- کلاژن
- فیبروبلاست (fibroblast)
- عروق کوچک
کنترل اسکار هیپرتروفیک شامل نرم کردن بافت با موارد زیر است:
- لیزر رنگی پالسی (with pulsed dye laser)
- استروئیدهای داخل ضایعه
در موارد شدید، ممکن است به جراحی اصلاح اسکار نیاز باشد.
- تلانژکتازی (telangiectasia) در اثر تزریق فیلر: پس از تزریق ممکن است تلانژکتازی به طور ناگهانی ظاهر شود. در صورتی که تلانژکتازی از قبل در محل تزریق وجود داشته باشد، با تزریق تشدید میشود. علاوه بر این، درمان اریتم با استروئید درمانی موضعی طولانیمدت نیز میتواند باعث تلانژکتازی شود.
تلانژکتازی از طریق کاهش حجم پرکننده و برای به حداقل رساندن اثر فشار روی عروق، قابل درمان است. علاوه بر این، نور درمانی شدید پالسی و لیزر رنگی پالسی نیز میتواند برای درمان آن مؤثر باشد.
- انتقال پرکنندهها از عوارض تزریق: پرکنندههایی مانند HA متشکل از سوسپانسیونهای (suspensions) ذرات هستند. از این رو بهعنوان ریزکرههایی مانند پلی-ال-لاکتیک اسید، قادر به حرکت هستند. این امر معمولاً زمانی اتفاق میافتد که پرکنندهها در نواحی بسیار متحرک بدن قرار میگیرند. این نواحی در اثر فعالیت عضله یا به دلیل نیروهای گرانشی تحت فشار قرار میگیرند. گاهی اوقات پرکنندهها به مکانهای دورتر بدن نیز حرکت میکنند. این انتقال نیز تحت تأثیر نیروی جاذبه است. همچنین در زیباییجویان با شلی پوست و بافت زیرجلدی رخ میدهد.
برای کنترل این وضعیت به زیباییجویان توصیه میشود که تمام حالات صورت خود را تقریباً تا 3 روز پس از تزریق محدود کنند. در شرایط نامطلوب ممکن است فیلر با هیالورونیداز حل شده یا به طور کامل حذف شود.
- آبسه استریل (sterile abscess) در اثر تزریق فیلر: التهاب با درجه پایین همراه با کشت باکتریایی منفی ممکن است به صورت آبسه استریل ظاهر شود. در چنین مواردی، برش و تخلیه آبسه و یک دوره مصرف تتراسایکلین (tetracycline) مؤثر است.
عوارض پوستی میکرونیدلینگ
شایعترین عارضه جانبی میکرونیدلینگ، تحریک جزئی پوست بلافاصله پس از عمل است. پوست نسبت به آفتاب نیز حساستر خواهد شد. بنابراین استفاده از کرم ضدآفتاب ضروری است. در صورت مشاهده عوارض جانبی شدیدتر زیر با پزشک خود تماس بگیرید:
- خونریزی
- کبودی
- عفونت
- لایهبرداری
تأثیر نوردرمانی بر بوتاکس و فیلر
همانطور که در بخشهای قبل ذکر شد، بوتاکس و پرکنندهها باعث کبودی و تورم و همچنین حساسیت خفیف در محل تزریق میشوند. این عوارض جانبی ناخواسته بهتر است تا حد امکان به حداقل برسند. درمان با نور LED میتواند در این زمینه به ما کمک کند. در واقع استفاده از نوردرمانی قبل و بعد از بوتاکس یا فیلر درمانی، کبودی، تورم و حساسیت ناشی از این تزریقها را کاهش میدهد. نوردرمانی علاوه بر کاهش عوارض جانبی، دارای مزایای دیگری نیز هست. هنگامی که در یک دوره زمانی از آن استفاده میشود، مزایای زیر را به دنبال دارد:
- مزایای بوتاکس و پرکنندهها را طولانیتر میکند.
- تعداد تزریقهای لازم را کاهش میدهد.
- پوستی پرتر و سالمتر ایجاد میکند.
پوشانه جوانساز نیلای از همین روش برای کاهش عوارض جانبی بوتاکس، فیلر و میکرونیدلینگ استفاده کرده است. فناوری موجود و سبک طراحی این ماسک، استفاده از آن را برای کاربران راحت کرده است. از این پوشانه میتوان در منزل استفاده کرد. برای سفارش نیلای اینجا کلیک کنید.
مراجع:
- saveface.co.uk
- okanaganhealthsurgical.ca
- plasticsurgery.org.au
- Plastic Surgery and Cosmetic Procedures: Facial Injection Procedures , Tam T Nguyen 1, 2020 Oct;497:11-17.
- medicalnewstoday.com
- healthline.com
- Beware What You Inject: Complications of Injectables—Dermal Fillers, Maya Vedamurthy, 2018 Apr-Jun; 11(2): 60–66.
- dentistrytoday.com
- reviveskintherapy.com