ویروس کووید-19 چیست؟
در دسامبر سال 2019 در ووهان چین، یک ویروس RNA جدید و مشترک بین انسان و دام در بیماران مبتلا به ذاتالریه یافت شد. این ویروس «سندرم حاد تنفسی شدید کروناویروس 2» یا SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) نامیده شد. از آن زمان، بیماری ناشی از این ویروس با نام «بیماری کروناویروس 19» (COVID-19) شناخته میشود. کروناویروس با سرعتی خیرهکننده در سراسر جهان گسترش یافته و به یک وضعیت اضطراری همهگیر تبدیل شده است.
مشکلات پوستی ناشی از ویروس کووید-19
COVID-19 بیشتر به دلیل ایجاد تب و علائم تنفسی شناخته شده است. اما گزارش شده که با تظاهرات خارج ریوی مختلف از جمله علائم پوستی نیز مرتبط است. به طوری که تظاهرات پوستی در ارتباط با این بیماری به طور فزایندهای گزارش شده است. علاوه بر این، شواهدی مبنی بر چندشکلی بودن علائم پوستی مرتبط با کرونا نیز وجود دارد. ویروس کرونا ممکن است از طریق تماس با قسمتهای زیر باعث عفونت پوست شود:
- بافتهای زیر جلدی
- سطوح مخاطی
- رگهای خونی
اخیراً شش الگوی بالینی اصلی تظاهرات پوستی مرتبط با COVID-19 منتشر شده است:
- بثورات کهیر (urticarial rash)
- بثورات بههمپیوسته اریتماتوز/ماکولوپاپولار/موربیفرم (erythematous/maculopapular/morbilliform)
- اگزانتم پاپولووزیکولار (papulovesicular exanthema)
- الگوی آکرال شبه چلبلین (chilblain-like acral pattern)
- الگوی شبه لایدو رتیکولاریس/راسموزا (livedo reticularis/racemosa-like pattern)
- الگوی «واسکولیتیک» پورپوریک (purpuric “vasculitic” pattern)
برخی از مشکلات پوستی در این الگوها بیشتر رخ میدهند که عبارتند از:
- انگشتان کوویدی «COVID Digits»: این عوارض پوستی شامل تورمهای حساس روی انگشتان دست و پا هستند. علائم ذکرشده در افرادی که پوست روشنتری دارند بیشتر به رنگ بنفش است. اما در افرادی که پوست تیرهتری دارند، کمی تیرهتر، قهوهای و یا مشکی است. این تورمها شبیه چلبلین (chilblains) –سرمازدگی- به نظر میرسد. همچنین در افراد جوانتر بیشتر شایع است و معمولاً مدتی پس از شروع عفونت ظاهر میشوند. از طرفی ممکن است بیش از 12 هفته ادامه داشته باشند. پس از بهبود کووید، نواحی متورم به آرامی با لایهبرداری پوست التیام پیدا میکنند. داروهای مسکن مانند پاراستامول (paracetamol) ممکن است به درمان این بیماری کمک کنند.
- ایجاد زخم در لبها و دهان در اثر کرونا: این عارضه پوستی ممکن است در هنگام ابتلا به کووید ایجاد شود. زخم لب و دهان معمولاً در عرض 2 هفته برطرف میشود. دهانشویههای ضدعفونیکننده ممکن است به بهبود این زخمها کمک کند.
- ایجاد بثورات با خارش زیاد در اثر کرونا: بثورات بسیار خارشدار ممکن است در طول عفونت ویروس کرونا و یا هفتهها پس از آن ایجاد شود. این بثورات گسترده همراه با تودهها و تاولهای ریز بروز میکند. برای درمان آنها میتوان از مرطوبکنندهها، نرم کنندهها و کرمهای استروئیدی (steroid) موضعی کمک گرفت.
- کهیر و کرونا: بیماری کووید میتواند باعث ایجاد بثورات بسیار خارشدار به نام کهیر شود. گاهیاوقات به این بثورات «راش گزنه» یا «ورم کهیر» نیز میگویند. راش گزنه به طور ناگهانی و به صورت نواحی برآمده و هموار روی پوست ظاهر میشود. کهیر میتواند به سرعت در طی چند ساعت ظاهر شده و از بین برود. همچنین ممکن است در اوایل عفونت کووید ظاهر شده اما ماهها پس از آن ادامه پیدا کند. قرصهای آنتیهیستامین (Antihistamine) به رفع خارش کمک میکند. گاهیاوقات این بثورات، صورت را نیز تحتتأثیر قرار میدهند. در نتیجه باعث تورم لب یا زبان میشوند. در این صورت باید از یک پزشک مشاوره گرفت. اگر تورم باعث مشکلات تنفسی شود، اقدامات فوری، الزامی است.
- کرونا و بثورات پوستی پیتریازیس روزئا (pityriasis rosea): این بثورات علاوه بر ویروس کرونا، میتواند توسط سایر ویروسها ایجاد شود. این عارضه در ابتدا با یک لکه قرمز منفرد و بزرگ شروع میشود. پس از چند روز لکههای قرمز و یا تیرهتر روی بدن ایجاد میشود که معمولاً باعث خارش زیادی نمیشوند. در پوستهای تیرهتر، لکهها ممکن است تیرهتر، قهوهای و یا سیاه باشند. این بثورات پس از چندین ماه بدون درمان و به خودی خود از بین میروند. برای بهبود زودتر میتوان از مرطوبکنندهها و کرمهای استروئیدی موضعی استفاده کرد.
- اگزانتم ویروسی (viral exanthema) در اثر کرونا: بسیاری از ویروسها، از جمله کووید، نوعی بثورات خارشدار و گسترده به نام اگزانتم ویروسی ایجاد میکنند. این بثورات میتواند تودهای و صاف باشد. رنگ آنها در افرادی که پوست روشنتر دارند، قرمز است. اما در افراد با پوست تیرهتر دارای ظاهری قهوهای یا مشکی هستند. اگزانتم ویروسی معمولاً بعد از یک هفته یا بیشتر با لایهبرداری پوست، بهبود پیدا میکند. استفاده از مرطوبکنندهها و کرمهای استروئیدی موضعی به رفع خارش کمک میکند.
بنابراین بیشتر بثورات ناشی از کووید، بدون درمان برطرف میشوند. اما دو گروه از آنها نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند:
- یک نوع بثورات ویروسی گسترده که در کودکان با بیماری نادر و شدیدی به نام «سندرم چند سیستمی التهابی کودکان» یا «PIMS» (paediatric inflammatory multisystem syndrome) دیده میشود. بدن کودکان مبتلا به این بثورات، با تب بالا ضعیف میشود. این کودکان همچنین ممکن است دارای علائم دیگر زیر نیز باشند:
- خستگی
- تورم دست ها و پاها
- سردرد
- قرمزی چشم
- درد
- اسهال
- استفراغ
- ممکن است در هنگام ابتلا به کووید، نواحی برجسته ارغوانی یا تیرهتر ( قهوهای/سیاه) به نام پورپورا (purpura) در نقاطی از پوست ایجاد شود. این نواحی به دلیل خونریزی در پوست ظاهر میشوند. بنابراین با فشار دادن، تغییر رنگ نمیدهند. اگر پورپورا به طور ناگهانی در فردی که تب دارد ظاهر شود، باید مشاوره فوری پزشکی بگیرد. زیرا این امر میتواند نشانه سایر بیماریهای جدی مانند مننژیت (meningitis) یا سپسیس (sepsis) باشد.
مشکلات پوستی مانند بثورات اریتماتوز، کهیر، پتشیال (petechial) و وزیکول (vesicles)، در 20 درصد از بیماران مبتلا به کرونا مشاهده شده است. در اکثر اطفال مبتلا به کروناویروس، تغییرات عروقیپوستی مانند ضایعات پورپورا، پتشی (petechiae)، livedoid و اکیموزیس (ecchymosis) نیز گزارش شده است. ممکن است نشانههایی از انسداد کوچک رگهای خونی، مانند کبودیهای کوچک یا پتشی را نیز بروز دهد. ویروس کرونا به زنجیره بتا هموگلوبین (β-chain of hemoglobin) حمله میکند. سپس پورفیرین (porphyrin) را جذب میکند تا سنتز هم (heme)- بخش غیر پروتئینی هموگلوبین- را مسدود کند. این نتیجه میتواند تغییرات عروقی پوست به دلیل ابتلا به کرونا را توضیح دهد.
تشدید بیماری های پوستی در بیماران کرونایی
در برخی از بیمارانCOVID-19 ، تشدید اختلالات پوستی قبلی گزارش شده است. این بیماریهای پوستی عبارتند از:
- روزاسه
- اگزما (eczema)
- درماتیت آتوپیک (atopic dermatitis)
- نورودرماتیت (neurodermatitis)
- آکنه
- درماتیت سبورئیک (seborrheic dermatitis)
مراقبت های بهداشتی برای جلوگیری از انتقال کرونا ویروس و عوارض پوستی ناشی از آن
ویروس کووید-19، درماتوتروپیک (dermatotropic)-پوستی- نیست. اما برخی از اختلالات پوستی عمدتاً به دلیل تماس طولانیمدت با تجهیزات محافظ شخصی و استفاده بیش از حد از محصولات بهداشت شخصی ایجاد شده است. از جمله این اختلالات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت فشاری
- کهیر
- خارش
- درماتیت تماسی
عوارض پوستی در کروناویروس عمدتاً به دلیل اثر هیدراتاسیون بیش از حد (hyper-hydration) تجهیزات حفاظت فردی رخ میدهد. این تجهیزات میتوانند باعث شکسته شدن سد اپیدرمی (epidermal)، واکنش تماسی و اصطکاک شوند و مشکل پوستی ایجادشده را نیز تشدید کنند. اثرات نامطلوب زیر بر روی پوست اغلب به دلیل استفاده طولانی مدت از تجهیزات حفاظت فردی ایجاد میشوند:
- پاپول (Papules) –جوش نوک تیز-
- پوستهپوسته شدن
- لیچ افتادگی یا ماسراسیون پوست (maceration)
- اریتم
علائم مشاهده شده شامل خارش و سوزش نیز هست. همچنین سایر بیماریهای پوستی زیر نیز گزارش شده است:
- سرخک
- لیدو رتیکولاریس (livedo reticularis)
- واسکولیت پوستی (cutaneous vasculitis)
- آبله مرغان مانند تاولها
- ایجاد سلولهای مرده پوست روی دستها و پاها
عوارض پوستی ناشی از شستشو و ضدعفونی بیش از حد دست ها در مراقبت های بهداشتی کرونایی
دستها در طول روز با سطوح مختلف در تماس هستند. لمس مکرر صورت از طریق دستها میتواند میکروبها و ناخالصیها را به صورت وارد کند. بنابراین شستن و ضدعفونی مرتب دستها با ضدعفونیکننده الکلی، ایمنترین راه برای جلوگیری از انتشار ویروس مرگبار کرونا است. لازم به ذکر است که شستشو و ضدعفونیکردن دستها، توسط سازمان بهداشت جهانی WHO (World Health Organization) توصیه شده است. زیرا طبق مطالعات این سازمان، دستزدن به سطوح آلوده به کروناویروس، یکی از راههای انتقال این بیماری است. در واقع افراد ممکن است هنگام لمس چشم، بینی یا دهان خود پس از لمس سطوح یا اشیاء آلوده به ویروس، مبتلا شوند.
درست است که پوست باید از محیطی که در آن ویروس وجود دارد، محافظت شود. اما برای این منظور باید از صابون و مواد ضدعفونیکننده به مقدار محدود استفاده شود. محافظت ناکافی و بیش از حد منجر به اثرات نامطلوب بر روی پوست و سد غشای مخاطی میشود.
متخصصان بهداشتی در معرض بیشترین خطر ابتلا به مشکلات پوستی و آسیب غشای مخاطی هستند. این آسیب ممکن است منجر به درماتیت مزمن و حاد، عفونت ثانویه و تشدید بیماریهای پوستی زمینهای شود. در واقع شستن بیش از حد دستها با مواد شوینده و ضدعفونیکننده میتواند بر پوشش هیدرولیپیدی (hydrolipid) سطوح پوست تأثیر بگذارد. در نتیجه این امر باعث تحریک و همچنین ایجاد درماتیت تماسی میشود.
استفاده مکرر از ضدعفونیکنندههای پوست، بروز درماتیت تماسی را نه تنها در بیماران کرونایی بلکه در افراد سالم و پرسنل پزشکی نیز افزایش داده است. افراد مبتلا به اختلالات پوستی متعدد مانند پسوریازیس (psoriasis) در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماریهای قلبیعروقی، افسردگی و سایر مشکلات سلامتی هستند. این امر ممکن است بروز موارد جدی و مرگ را به دنبال COVID-19 افزایش دهد. از طرفی بیماریهای پوستی میتواند منجر به افزایش خطر ایجاد عفونت توسط ویروس کرونای جدید شود.
با افزایش دفعات شستشوی دست با صابون، ممکن است خشکی پوست نیز به وجود بیاید. استفاده غیرضروری از ضدعفونیکنندههای الکلی باعث خشکی و کمآبی پوست میشود. پوست خشک دچار خارش و چین و چروک خواهد شد. بهداشت بیش از حد دست ممکن است باعث اگزما نیز بشود.
روش های نامناسب جایگزین شستشوی دست ها به منظور جلوگیری از انتقال کروناویروس
طبق گفته سازمان جهانی بهداشت، استفاده از سفیدکننده یا سایر مواد ضدعفونیکننده روی بدن، از ابتلا به کووید-19 محافظت نمیکند. سفیدکننده یا هر ماده ضدعفونی دیگری، سمی است. در نتیجه باعث تحریک و آسیب به پوست میشود. از لامپهای فرابنفش نیز نمیتوان برای ضدعفونی کردن دست یا نواحی مختلف پوست استفاده کرد. زیرا ممکن است باعث تحریک پوست شود. بنابراین شستن دستها با آب و صابون ملایم، آسانترین راه برای از بین بردن ویروس است.
اختلالات پوستی ناشی از دستکش لاتکس (Latex)
دستکشهای لاتکس عمدتاً برای جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا در محل کار استفاده میشوند. استفاده منظم از این دستکشها نیز باعث مشکلات پوستی زیر میشود:
- لیچ افتادگی
- نرم شدن و سفید شدن پوست
- چین و چروک پوست
استفاده از ماسک صورت و عینک محافظ به منظور جلوگیری از شیوع کرونا و مشکلات پوستی
ماسکهای پزشکی میتوانند مشکلات پوستی زیر را القا کنند:
پل بینی، بیشترین ناحیه پوستی درگیر است. 83 درصد از این موارد به دلیل استفاده از عینک محافظ به جای ماسک بهداشتی رخ میدهد. طبق یک مطالعه، 5/35 درصد از کادر پزشکی به طور منظم از ماسک N95 استفاده میکنند. این امر باعث درماتیت صورت، آکنه و سرخ شدن گونهها، چانه و پل بینی میشود. همچنین گزارش شده که درماتیت با ضایعات خارشدار عمدتاً باعث تحریک پوست میشود. اما درماتیت تماسی آلرژیک به دلیل چسبها یا سایر قسمتهای ماسک تنفسی مانند تسمههای لاستیکی و گیرههای فلزی رخ میدهد.
آکنه در اثر استفاده از ماسک صورت
آکنه (Acne) باعث ایجاد لکههای چرک زیر ماسکهای صورت میشود. این لکهها با تجمع عرق و چربی ایجاد میشود.
ابتلا به روزاسه در صورت استفاده مداوم از ماسک صورت
روزاسه (Rosacea) باعث ایجاد لکههای چرکی، تودههای ریز متعدد و تغییر رنگ پوست میشود. بسته به رنگ پوست، این تغییر رنگ ممکن است قرمز، بنفش یا قهوهای باشد. این عارضه پوستی اغلب نیاز به درمان تجویز شده توسط پزشک دارد.
اگزمای پوستی در اثر استفاده از ماسک تنفسی صورت
اگزما ممکن است به دلیل تحریک، آلرژی یا واکنش به مخمر پوست، تشدید شود. استفاده از مرطوب کنندهها به بهبود اگزما کمک میکند. اما ممکن است نیاز به درمان تجویزی نیز وجود داشته باشد.
راه های کاهش عوارض پوستی ناشی از مراقبتهای بهداشتی جلوگیری از شیوع COVID-19
به منظور کاهش مشکلات پوستی در هنگام عمل به دستورهای بهداشتی جلوگیری از ابتلا به کروناویروس، به نکات زیر توجه کنید:
- استفاده از داروهای درمانی مانند مهارکننده IL-17 که به سرعت ضایعات پوستی را تنظیم میکنند. از طرفی در مقایسه با سرکوبکنندههای ایمنی معمولی، اثرات کمتری بر عملکرد سیستم ایمنی دارند.
- بعد از شستن دستها، آنها را به آرامی با حوله خشک کنید. حوله را با شدت روی پوست خود نکشید.
- مرطوبکنندهها برای درمان درماتیت دست مفید هستند. از آنها باید بعد از شستن دستها و یا در طول روز، زمانی که پوست خشک میشود، استفاده کرد. مرطوب کردن شبانه پوست نیز به برخی افراد کمک میکند. قبل از خواب مقدار زیادی مرطوبکننده به دست خود بمالید، سپس یک دستکش نخی تمیز بپوشید. درماتیت تماسی دستها همچنین ممکن است با استفاده مکرر از نرم کنندهها، شستن با آب ولرم به جای آب داغ و استفاده از پاککنندههای مبتنی بر الکل کاهش پیدا کند.
- برای محافظت از پوست خود در هنگام انجام کارهایی از قبیل شستن ظروف، شامپو کردن مو و تمیز کردن سطوح با دستمال مرطوب، دستکش بپوشید. بدین ترتیب، دستها با آب یا مواد شوینده تماس پیدا نمیکنند.
- پاکسازی روزانه صورت
- استفاده از مرطوبکننده بدون روغن برای صورت
- اجتناب از آرایشهای سنگین صورت
- برداشتن ماسک در هر زمان که انجام این کار بیخطر باشد.
مراجع:
- Skin Manifestations Associated with COVID-19: Current Knowledge and Future Perspectives, Genovese G.a,b Moltrasio C.a,c · Berti E.a,b · Marzano A.V.a,b , Dermatology 2021;237:1–12.
- yourcovidrecovery.nhs.uk
- Effects of Corona Virus on the Skin: Symptoms and Risks , Akanksha Sharma1, Rishabha Malviya1, * ,Year: 2020, Volume: 14, First Page: 28, Last Page:
- uptodate.com
- who.int