آفتاب سوختگي چيست؟
با وجود هشدارهای بهداشتی در مورد آسیبهای پوستی ناشی از آفتاب، بسیاری از افراد پوست خود را در معرض اشعههای سوزان خورشید قرار میدهند. بر اساس گزارش CDC (Centers for Disease Control and Prevention)، بیش از یک سوم بزرگسالان و نزدیک به 70 درصد از کودکان در یک سال گذشته حداقل یک بار دچار آفتاب سوختگی شدهاند. طبق مطالعهای دیگر در آمریکا حداقل 50 درصد از کودکان قبل از 11 سالگی دچار آفتابسوختگی میشوند. بنابراین ایجاد روشهای جامع محافظت از آفتاب در سنین اولیه به شدت مورد نیاز است.
آفتابسوختگی نتیجه قرارگرفتن بیش از حد پوست در معرض اشعه فرابنفش خورشید یا معادل آن (تخت برنزه یا سایر منابع نورUV) است. اشعه ماوراء بنفش میتواند از ابر سبک عبور کند. همچنین میتواند در هوا پراکنده شده و توسط سطوحی مانند ساختمانها، بتن، ماسه و برف نیز منعکس شود. آفتابسوختگی بیشتر در تابستان اتفاق میافتد. در این فصل پرتوهای خورشید دارای بیشترین شدت هستند. شما میتوانید نور خورشید را ببینید و گرما (تابش مادون قرمز)ی آن را احساس کنید. اما نمیتوانید تابش UV را ببینید یا احساس کنید. تابش UV حتی در روزهای سرد و ابری نیز میتواند به پوست آسیب برساند.
سلولهای پوستی در لایه بالایی پوست (اپیدرم) رنگدانهای به نام ملانین تولید میکنند که به پوست رنگ طبیعی میبخشد. وقتی پوست در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار میگیرد، ملانین بیشتری تولید میشود و باعث برنزهشدن پوست میشود. از طرفی پوست با انتشار مواد شیمیایی که عروق خونی را گشاد میکند، واکنش نشان میدهد. این واکنش باعث نشت مایعات و التهاب میشود که بیشتر به عنوان آفتابسوختگی شناخته میشود. آفتابسوختگی واضحترین علامتی است که نشان میدهد مدت زیادی در معرض آفتاب قرار گرفتهاید. مدت زمان شروع آفتابسوختگی به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع پوست
- شدت نورخورشید
- مدت زمان قرارگرفتن پوست در معرض آفتاب
علائم آفتاب سوختگی
پوست در عرض 2 تا 6 ساعت پس از سوختن قرمز میشود. توسعه آن در 24 تا 72 ساعت آینده ادامه مییابد. از طرفی بسته به شدت آفتابسوختگی، بهبودی آن روزها یا هفتهها طول میکشد. آفتاب سوختگی با قرارگرفتن بیشتر در معرض اشعه ماوراء بنفش بدتر میشود. علائم آفتابسوختگی عبارتند از:
- تغییر رنگ پوست، از صورتی تا قرمز و حتی بنفش
- پوستی که در لمس آن احساس گرما ایجاد میشود.
- وقتی دچار آفتابسوختگی خفیف میشوید، پوست قرمز شده و درد میکند.
- اگر سوختگی شدید باشد (مسمومیت خورشید) ممکن است دچار علائم زیر شوید:
- سوزش، تورم و تاولهای پر از مایع
- کمآبی بدن
- عدم تعادل الکترولیت
- عفونت
- علائم آفتاب سوختگی شامل تب، لرز، حالت تهوع، سردرد و ضعف نیز هست.بنابراین امکان دارد احساس کنید که دچار بیماری آنفولانزا شدهاید.
- چند روز بعد، پوست شروع به لایهبرداری و خارش میکند. زیرا بدن سعی میکند خود را از شر سلولهای آسیبدیده، خلاص کند.
علائم شدید آفتاب سوختگی
در صورت ابتلا به آفتاب سوختگی خفیف، علائم پس از چند روز مراقبت و احتیاط، رفع خواهند شد. اما در صورت مشاهده هر یک از علائم جدی آفتاب سوختگی، به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:
- تب شدید
- لرز
- درد شدید
- تاول های آفتاب سوختگی که 20 درصد یا بیشتر بدن شما را پوشانده است.
- علائم کمآبی بدن شامل خشکی شدید دهان، تشنگی زیاد، کاهش ادرار، سرگیجه و خستگی مفرط
عوامل و عوارض آفتاب سوختگی
هنگامی که پوست برای مدتی در معرض آفتاب قرار میگیرد، میسوزد. پس از آن قرمز شده و تحریک میشود. اما در زیر پوست، همه چیز کمی پیچیدهتر است. در واقع نور خورشید دارای سه ناحیه طول موجی فرابنفش UVA، UVB و UVC است. نور UVC به سطح زمین نمیرسد. اما دو نوع دیگر اشعه ماوراء بنفش نه تنها به زمین میرسند، بلکه به پوست شما نیز نفوذ میکنند. بنابراین آسیب پوستی به دو دلیل اشعه UVA و UVB ایجاد میشود. تابش UVA به لایههای عمیق پوست نفوذ میکند و به نقاطی که سلولهای جدید پوست در آن ایجاد میشود، آسیب میرساند. تابش بیش از حد UVA منجر به زبری، خشکی، لک شدن، چین و چروک و افتادگی پوست میشود. دوزهای زیاد اشعه UVA همچنین میتواند باعث آفتابسوختگی، آسیب به ژن سلولهای پوست و سرطان پوست شود. تابش UVB حتی از تابش UVA نیز خطرناکتر است. در واقعUVB باعث برنزهشدن، سوزش، پیری، آسیب پوست و سرطان پوست میشود. این تابش همچنین روی لایه سطحی پوست نیز تأثیر میگذارد.
عوارض درازمدتِ حملات مکرر آفتابسوختگی شامل چین و چروک زودرس و افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست از جمله ملانوم (خطرناکترین نوع سرطان پوست) است. همچنین DNA در سلولها ممکن است آسیب ببیند. پس از آن در صورت عدم ترمیم پوست در طول زمان، ممکن است سلولهای غیر طبیعی ایجاد شده و منجر به سرطان شود. سرطان پوست (ملانوم و غیر ملانوم) بیشترین تعداد سرطان در استرالیا تشخیص داده شده است. به طوری که سالانه بیش از 2000 استرالیایی بر اثر سرطان پوست جان خود را از دست میدهند. طبق یک مطالعه نیز، افزایش تعداد آفتابسوختگیها با افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست ارتباط مستقیم دارد.
سولاریوم و سوختگی پوست بدن
لازم است بدانید که سولاریوم ها ایمن نیستند. این نظریه که استفاده از سولاریوم راهی بیخطر برای برنزهشدن است، کاملاً اشتباه است. تخت های سولاریوم هیچ محافظتی در برابر آسیبهای ژنتیکی به سلولهای پوست ارائه نمیدهند. به دلیل خطرات مربوط به سلامتی، فروش سولاریومهای تجاری از ژانویه 2015 در کانادا ممنوع شده است.
داروهایی که خطر آفتاب سوختگی را افزایش می دهند (داروهای حساس به نور)
داروهای حساس به نور، داروهایی هستند که باعث واکنش پوستی متوسط تا شدید (آفتابسوختگی شدید) میشوند. این واکنشها معمولاً در عرض 24 ساعت پس از قرارگرفتن در معرض نور خورشید ظاهر میشوند. علائم آفتابسوختگی ناشی از داروها معمولاً در پیشانی، بینی، دستها، بازوها و لب بروز میکند. برخی از داروهایی که هنگام قرارگرفتن در معرض آفتاب میتوانند باعث ایجاد واکنش فوتوتوکسیک (phototoxic) شوند، عبارتند از:
- آنتی بیوتیکها (Antibiotics) مانند آموکسیسیلین (amoxicillin) و کلاولانات (clavulanate) Augmentin
- استاتینها (Statins)
- داروهای دیابت (Diabetes drugs)
- مسکّنها
ارتباط اقلیم و نژاد با آفتاب سوختگی
زندگی در ارتفاعاتِ بیشتر به دلیل لایه کوچکتر حفاظت جوی زمین، با افزایش خطر آفتابسوختگی همراه است. نزدیکی به خط استوا نیز با قرارگرفتن بیشتر در معرض اشعه ماوراء بنفش در ارتباط است. از طرفی در برخی از مناطق جهان، ضخامت لایه اُزُن کاهش یافته و یا سوراخهایی در آن ایجاد شده است. این پدیده به معنی افزایش نفوذ اشعه ماوراء بنفش خورشید به زمین در آن مناطق است.
از طرفی یکی از سرگرمیهای محبوب افراد در چندین دهه، برنزه کردن یا تفریح در معرض نور آفتاب برای برنزه کردن بوده که باعث آفتابسوختگی میشود. هرچه رنگ پوست روشنتر باشد، آفتابسوختگی راحتتر اتفاق میافتد. انواع رنگ پوست به شرح زیر است:
- پوست نوع 1: پوست سفید کمرنگ، به راحتی میسوزد اما برنزه نمیشود.
- پوست نوع 2: پوست سفید، به راحتی میسوزد و به سختی برنزه میشود.
- پوست نوع 3:پوست سفید، ممکن است بسوزد اما به راحتی برنزه میشود.
- پوست نوع 4: پوست قهوهای روشن یا زیتونی، به سختی میسوزد و به راحتی برنزه میشود.
- پوست نوع 5: پوست قهوهای معمولاً نمیسوزد و به راحتی برنزه میشود.
- پوست نوع 6: پوست سیاه که احتمال سوختگی آن بسیار کم است. این نوع پوست با قرارگرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش تیره میشود.
همانطور که در بالا ذکر شد، افرادی که فتوتیپهای (Phototypes) پوستی نوع 1 تا 3 دارند بیشتر در معرض آفتابسوختگی هستند. این امر به دلیل حجم کمتر رنگدانه ملانین در پوست است که مانع تابش اشعه فرابنفش میشود. افرادی که دارای فتوتایپ پوستی پایینتری هستند دارای MED (minimal erythema dose) کمتر یا حداقل دوز اریتم هستند.
مزایای نور فرابنفش خورشید برای بدن انسان
خطرات بیش از حد قرارگرفتن در معرض نور خورشید به خوبی اطلاعرسانی شده است. اما مزایای آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این مزایا، سنتز پوستی ویتامین D3 است. در مواردی که اشعه UV خورشید مناسب است، تجزیه و تحلیل ریسک و فایده آفتابسوختگی در مقابل سنتز ویتامین D3 نشان میدهد که بهترین زمان برای قرارگرفتن کوتاهمدت در معرض نور خورشید در وسط روز است. البته باید توجه داشت که برای زوایای کمارتفاع خورشیدی، خطر آفتاب سوختگی بیشتر از دریافت ویتامین دی است.
مراجع:
- Calculated Ultraviolet Exposure Levels for a Healthy Vitamin D Status, Ann R. Webb, Ola Engelsen, Volume82, Issue6, November 2006, Pages 1697-1703.
- webmd.com
- aad.org
- medicinenet.com
- betterhealth.vic.gov.au
- Sunburn, Karla C. Guerra; Katelyn Urban; Jonathan S. Crane, 2021 Jan.
- Prospective Study of Sunburn and Sun Behavior Patterns During Adolescence, Stephen W. Dusza, DrPH,a Allan C. Halpern, MD,a Jaya M. Satagopan, PhD,b Susan A. Oliveria, ScD, MPH,a Martin A. Weinstock, MD, PhD,c,d,e Alon Scope, MD,a Marianne Berwick, PhD, MPH,f and Alan C. Geller, RN, MPHg , 2012 Feb; 129(2): 309–317.