متخصصان پوست اغلب درمان، پیگیری طولانیمدت و راهبردهای پیشگیرانه را توصیه میکنند. این امر برای کاهش کراتوزهای علامتدار اکتینیک و پیشرفت کارسینوم سلول سنگفرشی مفید است. میانگین خطر در بیماران دارای ایمنی بدن با دامنه 025/0٪ تا 16٪، حدود 8% است. کراتوز اکتینیک ها تظاهرات پوستی قرار گرفتن مکرر در معرض آفتاب هستند. بنابراین بیماران مبتلا به AKs باید تحت غربالگری سرطان پوست قرار گیرند. همچنین استراتژیهای محافظت از نور و نظارت فردی بر سرطان پوست باید در این افراد بررسی شود. نشان داده شده که ویتامین B3 با دوز 500 میلیگرم دو بار در روز باعث کاهش تعداد AKها پس از چندین ماه استفاده میشود.
گزینههای مختلفی برای درمان AKs وجود دارد. اما روش درمانی در همه آنها یکسان است. درمانهای ضایعهمحور مانند جراحی، AK منفرد را هدف قرار میدهند. در حالی که درمانهای مستقیم مانند داروهای موضعی، مزیت درمان AKهای متعدد، گسترده و بالینی را دارند (AKهایی که ممکن است در محدوده آسیب مزمن خورشید قرار گیرند). وضعیت اورژانسی زمانی است که ضایعات متعدد، دارای خونریزی، دردناک و یا به سرعت در حال رشد باشند.
درمان های ضایعه محور کراتوز اکتینیک
همانطور که گفته شد، این نوع درمانها، AK منفرد را هدف قرار میدهند. درمانهای ضایعه محور عبارتند از:
- کرایوتراپی (Cryotherapy) یا سرمادرمانی برای درمان کراتوز اکتینیک: کرایوتراپی یک روش درمانی متداول ضایعهمحور برای AK است. درمان شامل انجماد ضایعات پوستی با استفاده موضعی از نیتروژن (nitrogen) مایع است. این کار از طریق اسپری و یا اپلیکاتورهای (applicator) نوک پنبه انجام میشود. سرما درمانی یک گزینه درمانی مناسب برای بیمارانی است که تنها دارای چند AK یا ضایعههای مجزا هستند و معمولاً به خوبی نتیجه میدهد. میزان بهبودی به مدت استفاده از نیتروژن مایع و تعداد چرخههای انجماد و ذوب بستگی دارد.
- درمان کراتوز اکتینیک با کورتاژ (Curettage) یا اصلاح: برداشتن ضایعه با کورت (curette) یا تیغه میتواند برای AK هایپرکراتوز (hyperkeratotic) استفاده شود. AK هایپرکراتوز ممکن است به درمانهای جایگزین دیگر پاسخ ندهد. کورتاژ یا شیو (shave) امکان جمعآوری نمونه را برای ارزیابی هیستوپاتولوژیک (histopathologic) یا بافتشناسی فراهم میکند. برای کمک به هموستاز (hemostasis)، میتوان روش الکترودسیکیشن (Electrodessication) را بعد از کورتاژ اضافه کرد.
- بهبود کراتوز اکتینیک با عمل جراحي: در برخی مواقعی امکان تشخیص کراتوزاکتینیک وجود ندارد و یا ممکن است بیمار مشکوک به کارسینوم سلول سنگفرشی باشد. در این صورت میتوان برش جراحی را برای درمان در نظر گرفت. برش جراحی نیز، بافتی را برای تشخیص هیستوپاتولوژیک ایجاد میکند. همچنین به هدایت بیشتر درمان، کمک میکند.
درمان های مستقیم AK (field-directed therapies)
درمانهای مستقیم شامل درمانAK های متعدد، گسترده و بالینی است (AKهایی که ممکن است در محدوده آسیبهای مزمن نور خورشید باشند). گزینههای درمان مستقیم عبارتند از:
- درم ابریژن (dermabrasion) و درمان کراتوز آکتینیک: در روش درم ابریژن یک دستگاه دستی موتوردار با مواد ساینده متصل، استفاده میشود. از این دستگاه برای برداشتن لایههای سطحی پوست در نواحی آسیب اکتینیک استفاده میشود.
- درمان اکتینیک با لیزر: برای درمان AKاز لیزرهای لایهبردار مانند CO2 و اربیوم-YAG (erbium-YAG) استفاده میکنند. این کار با برداشتن اپیدرم (epidermis) و درم (dermis) سطحی انجام میشود.
- بهبود کراتوز با لایهبرداری شیمیایی: لایهبرداری شیمیایی برای درمان بیماران مبتلا بهAK های متعدد یا گسترده در ناحیه صورت استفاده میشود. این روش شامل استفاده موضعی از یک عامل سوزاننده مانند اسید تری کلرواستیک (trichloroacetic acid or TCA) است. در لایهبرداری شیمیایی، لایههای بیرونی پوست تا اعماق متغیر برداشته میشود. عمق لایهبرداری به ماده شیمیایی، غلظت آن و مدت زمان استفاده بستگی دارد. لایهبرداری برای درمان AK تقریباً 75٪ مؤثر است.
- درمان فوتودینامیک (photodynamic therapy or PDT) کراتوز اکتینیک: PDT شامل استفاده موضعی از یک حساسکننده نور در ناحیه درمان است. سپس بیمار در معرض منبع نور با طول موج مشخص، قرار میگیرد. طول موج به عمق نفوذ پوست ناحیه مورد نظر بستگی دارد. تولید گونههای فعال اکسیژن منجر به تخریب کراتینوسیتهای آتیپیک (atypical keratinocytes) میشود.
درمان با یک شیوه دیگر به این صورت است که به جای منبع نور مصنوعی، از نور طبیعی روز برای فعال کردن حساسکننده نور استفاده میشود. گزارشها حاکی از آن است که PDT در نور روز دارای نرخ پاسخ ضایعه مشابه در مقایسه با PDT معمولی است. از طرفی دارای مزایای درد کمتر بیمار و راحتی بیشتر درمان خارج از محیط مطب است.
- داروهای موضعی برای درمان کراتوزاکتینیک: چندین داروی موضعی مورد تأیید FDA برای درمان AKs وجود دارد. بیمار میتواند این داروها را در خانه استفاده کند. بنابراین آموزش وی برای به دست آوردن نتیجه مطلوب و رعایت درمان، ضروری است. عوارض جانبی مورد انتظار شامل تاول، فرسایش، پوستهپوسته شدن، سوزش، ناراحتی، درد، خارش، اریتم و ورم است. نحوه مراقبت از پوست در هنگام التیام و بهبودی، باید بررسی شود. رژیمهای درمانی متعددی برای هر یک از این داروها گزارش شده است.
انواع داروهای موضعی برای درمان اکتینیک خورشید
داروهای موضعی مورد تأیید FDA برای درمان AKsعبارتند از:
- فلوئورواوراسیل-5 (5-Fluorouracil or 5-FU): این دارو یک تا دو بار در روز و به مدت چند هفته استفاده میشود. 5-FU با مسدود کردن سنتز DNA و اختلال در تقسیم سلولی عمل میکند. همچنین از مؤثرترین درمانها برای کراتوز خورشید است.
- ایمیکیمود (IMQ or Imiquimod): عملکرد ایمیکیمود به صورت تقویت پاسخ ایمنی بیمار در محل استفاده از دارو است. تأثیرIMQ معمولاً در مناطق محدودی از صورت و پوست سر و در طی چند هفته نشان داده میشود.
- دیکلوفناک سدیم (Diclofenac Sodium or DFS): ژل DFS یک داروی موضعی، غیراستروئیدی و ضدالتهابی مورد تأیید FDA برای درمان اکتینیک خورشیدی است. رژیم درمانی ژل کراتوز اکتینیک شامل استفاده دو بار در روز و در طول دو تا سه ماه است. به نظر میرسد که درمان DFS در مقایسه با 5-FU توسط بیماران بهتر تحمل میشود. دلیل آن نیز اثرات جانبی پوستی خفیفتر این ژل است.
- اینگنول مبوتات (Ingenol Mebutate or IM): IM از گیاه افوربیا پپلاس (Euphorbia peplus) به دست میآید. مکانیسم اثر شامل القای سریع مرگ سلولی کراتینوسیت در عرض چند ساعت است. پاسخ التهابی نیز در روزهای بعد ایجاد میشود. مزیت درمان IM این است که مدت درمان تنها چند روز است. بنابراین زمان درمان به طور قابل توجهی کوتاهتر از سایر درمانهای دارویی موضعی است.
عوارض ناشی از درمان کراتوز اکتینیک چیست
عوارض جانبی مورد انتظار از روشهای درمانی عبارتند از:
- تاول
- فرسایش
- پوستهپوسته شدن
- سوزش
- ناراحتی
- درد
- خارش
- اریتم (erythema)
- ورم
برای درمان باید موارد زیر بررسی شود:
- جدول زمانی درمان
- نحوه مراقبت از پوست در حین بهبود
- بازسازی و بهبودی پس از درمان
هیچ درمانی بدون خطر نیست. تمام درمانهای AK ممکن است منجر به عوارض جانبی بالقوه زیر شود:
- درد
- التهاب
- تغییر رنگدانهها
- جای زخم
عود بیماری کراتوز خورشیدی پس از درمان
عود بیماری و نیاز به بیش از یک درمان، امری غیرعادی نیست. بسته به محل و تعداد ضایعات درمان شده، ممکن است بهبودی چند روز تا چند هفته طول بکشد. در صورتی کهAK ها به درمان تهاجمی پاسخ ندهند، باید موارد زیر را را مورد توجه قرار داد:
- عدم انتخاب درست روش درمانی
- تشخیص نادرست
- تبدیل ضایعه به کارسینوم سلول سنگفرشی
انتخاب روش درمان AKs
استراتژیهای (strategies) درمانی باید با در نظر گرفتن فاکتورهای زیر، به صورت فردی مشخص شوند:
- ویژگیها و علائم کراتوز خورشید
- خواستهها و انتظارات بیمار
- در دسترس بودن درمان
- توانایی بیمار برای تحمل رژیم درمانی
- تحمل عوارض جانبی درمان
- هزینه
مراجع:
- statpearls.com
- www.my.clevelandclinic.org
- www.dermnetnz.org
- www.mayoclinic.org
- www.hopkinsmedicine.org
- Actinic keratoses: review of clinical, dermoscopic, and therapeutic aspects, Clarissa Prieto Herman Reinehr 1 , Renato Marchiori Bakos 2, 2019 Nov-Dec; 94(6): 637–657.