خانه » بلاگ » بیماری های پوستی » تشخیص بیماری های ناخن
تشخیص اختلالات ناخن
اختلالات ناخن میتواند در هر سنی ایجاد شود. تقریباً نیمی از همه اختلالات ناخن منشاء عفونی دارند. 15% از این اختلالات نیز به دلیل شرایط التهابی یا متابولیکی (metabolic) ایجاد میگردند. همچنین 5% از آنها به دلیل بدخیمیها و اختلالات رنگدانه است. بیماریهای ناخن یکی از دلایل شایع مشاوره پوست است. این بیماریها با روشهای زیر تشخیص داده میشوند:
- معاینه بالینی
- درماتوسکوپی (dermatoscopy)
- تصویربرداری تشخیصی
- آزمایش میکروبیولوژیکی (microbiological) از جمله قارچشناسی
- معاینه هیستوپاتولوژیک (histopathological)
عفونتهای باکتریایی ناخنها نادرتر از کلونیزاسیون (colonization) قارچی هستند. گروههای پرخطر برای اختلالات ناخن شامل دیابتیها، بیماران دیالیزی، دریافتکنندگان پیوند و بیماران سرطانی هستند. ارزیابی اجزاء ناخن، یک ابزار مهم تشخیصی است. تومورهای بدخیم ناخن اغلب در ابتدا به درستی تشخیص داده نمیشوند. هدف این مقاله این است که خواننده را قادر به درک مطالب زیر کند:
- درک آناتومی ناخن
- تشخیص درگیری ناخن در بیماریهای پوستی و سایر شرایط پزشکی
- تشخیص ویژگیهای بالینی انواع اصلی تومور که بر ناخن تأثیر میگذارد.
- آگاهی از انواع اصلی بیماریهای عفونی مؤثر بر ناخن
اجزای تشکیل دهنده ناخن
اجزاء یک ناخن کامل شامل ماتریس ناخن، بستر ناخن، صفحه ناخن و چین ناخن است. قسمت پروگزیمال (proximal) ماتریس ناخن در مجاورت مفصل دیستال (distal) بین فلفلانژیال (interphalangeal) و تاندون اکستانسور (extensor tendon) قرار دارد. تاندون اکستانسور باعث ایجاد لایه متراکم سطحی بافت همبند میشود. این لایه، ماتریس ناخن را احاطه کرده است. قسمت انتهایی ماتریس ناخن به بستر ناخن متصل شده است. صفحه ناخن، ماتریس دیستال و بستر ناخن را میپوشاند. این صفحه دارای مشخصات زیر است:
- به لبههای آزاد ختم میشود.
- به صورت تقریبی توسط کوتیکول (cuticle) پوشانده شده است.
- توسط چین ناخن به صورت جانبی نگه داشته شده است.
- عمدتاً از رشتههای موازی کراتین (keratin) تشکیل شده است. این رشتهها به صفحه ناخن، ثبات مکانیکی میبخشد.
علاوه بر مواد معدنی و کلسترول (cholesterol)، حدود 7 درصد محتوای ناخن را آب تشکیل میدهد. بستر ناخن برای رشد افقی ناخن ضروری است. صفحه ناخن 1000 بار بیشتر از پوست سالم در آب نفوذپذیر است. این صفحه همچنین میتواند مانند داروها، مواد مخدر و آرسنیک (arsenic)، محلی برای رسوب مواد خارجی باشد. رشد افقی ناخن به اتصال سالم صفحه ناخن و بستر ناخن بستگی دارد. ناخنهای دست به طور کلی سریعتر از ناخنهای پا رشد میکنند (به ترتیب 3.5 و 1.7 میلیمتر در ماه).
نقش بیماریهای پوستی در اختلالات ناخن
اثر پسوریازیس روی ناخن: اختلالات ناخنی اغلب در بیماری پسوریازیس (psoriasis) دیده میشود. این امر مستقل از شدت درگیری پوست است. از طرفی میتواند باعث درد و اختلالات عملکردی و زیبایی شود. علائم ناخن در دو سوم همه بیماران مبتلا به آرتریت پسوریاتیک (psoriatic arthritis) وجود دارد. این علائم همچنین در حدود 40٪ از بیماران مبتلا به پسوریازیس بدون آرتریت مشاهده میشود.
اثر آلوپسی آرهآتا روی ناخن: علائم ناخن در 66% از بیماران مبتلا به آلوپسی آرهآتا (alopecia areata) شدید نیز وجود دارد. ایجاد لکه و خال روی ناخن، اصلیترین نوع آن است.
اثر اگزما روی ناخن: اگزما نیز منجر به آنیکولیز دیستال (distal onycholysis) و شکنندگی ناخنها میشود. از طرفی اگزمای تماسی آلرژیک با التهاب چین ناخن را میتوان در حساسیت آکریلات (acrylate) مشاهده کرد. دلیل ایجاد آکریلات، کاشت ناخن است. موارد شدید میتواند با تخریب صفحه ناخن و بیماری ناخنک همراه باشد. توجه داشته باشید که ضدعفونی معمولی دستها در کاشت ناخن مصنوعی، در جلوگیری از ایجاد این بیماری بیتأثیر است.
علائم ناخن در بیماریهای عمومی (داخلی)
بازرسی ناخن بخشی از معاینه فیزیکی معمول در طب داخلی است. این کار میتواند بعضی از بیماریها را به شرح زیر آشکار کند:
- نقش روماتوئید در اختلالات ناخن: در تشخیص افتراقی روماتوئید (rheumatoid) در مقابل آرتریت پسوریازیس، ناخنها باید از نظر تغییرات معمولی بررسی شوند. این تغییرات شامل موارد زیر هستند:
- ناخنهای خالدار
- لکه روغن پسوریازیس
- آنیکومادسیس پسوریاتیک (psoriatic onychomadesis)
- نقش بیماریهای کلیوی در ایجاد اختلالات ناخن: بیش از 60 درصد افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی دارای علائم ناخن هستند. خطوط سفید عرضی دوگانه معروف به خطوط Muehrcke نشانهای از بیماری هیپوآلبومینمی (hypoalbuminemia) است.
- ناخن ساعت شنی یک پدیده ثانویه است که از چسبندگی انگشتان ناشی میشود. این چسبندگی ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:
- ضخیمشدن پوشش بافت نرم فالانکس دیستال (of the distal phalanx) ، مانند cor pulmonale
- به دلیل استئوآرتروپاتی هیپرتروفیک دیستال (distal hypertrophic osteoarthropathy)، مانند بیماریهای مزمن ریه یا روده، سرطان، ناهنجاری دریچه قلب یا بیماری گریوز (Graves).
تأثیر سرطان روی ناخن
انواع دردناک تومور ناخن شامل تومور گلوموس (glomus)، استئوم استئوئید (osteoid osteoma) و ناهنجاری دیجیتال شریانی وریدی (acquired digital arteriovenous malformation or ADAVM) است. شایعترین بدخیمیهای مؤثر روی ناخنها، سرطان سلول سنگفرشی و بیماری بوون است. تظاهرات بالینی بیماری بوون همراه با درگیری بین زبان شامل اریتم (erythema)، هایپرکراتوز (hyperkeratosis)، شقاق و پوستهپوستهشدن است. درگیری زیر زبانی منجر به بیماری آنیکولیز (onycholysis) ناخن میشود. ندولها، خونریزیها و زخمهای ناخن نیز علائم سرطان سلول سنگفرشی تهاجمی هستند. این تومورها میتوانند خودبهخود، پس از قرارگرفتن در معرض آرسنیک مزمن یا پس از پیوند اعضا ایجاد شوند. تومورهای زیر نیز از جمله تومورهای مؤثر روی ناخنها هستند:
- زگیل ناشی ازبیماری پاپیلوما (HPV or Human Papillomavirus)، شایعترین نوع سرطان خوش خیم است که بر ناخنها تأثیر میگذارد. حدود 10 درصد از كليه كودكان و نوجوانان، زگيل غيرطبيعي ناشي از HPV دارند.
- ضایعه گرانولوم تلانژکتازیکام (Granuloma teleangiectaticum) که به عنوان عارضهای از تروما یا عفونت ایجاد میشود. این ضایعات تمایل به خونریزی دارند.
- فیبروکراتوما (Fibrokeratoma) یک تومور بدون علامت در بزرگسالی است که معمولاً به صورت ضایعه منفرد با اندازه تنها چند میلیمتر به وجود میآید.
- تومورهای کوئن (Koenen) نیز معمولاً روی ناخن ها تأثیر میگذارند. این تومورها اندازه متغیری دارند. کوئنها به صورت زبانی و زیر زبانی ظاهر میشوند. نیمی از موارد این بیماری در افراد زیر 18 سال ایجاد میشود.
- اگزوستوزهای (exostoses) زیر زبانی وشبهکیستهای مخاطی نیز میتوانند باعث تغییر شکل ناخن شوند.
دیستروفی (dystrophy) ناخن از نوع نامشخص
رنگدانهشدن کوتیکول (cuticle) و چین ناخن پروگزیمال (proximal) -علامت هاچینسون (Hutchinson)- معمولاً مربوط به سرطان ملانوم (melanoma) است. اگرچه این بیماری در همه موارد مشاهده نمیشود. بافتبرداری جهت تشخیص سرطان ملانوم، برای هر بیمار مبتلا به دیستروفی ناخن، هیپرپیگمانتاسیون (hyperpigmentation) زیرزبانی یا “هماتوم (hematomas)” مداوم ضروری است. درماتوسکوپی (Dermatoscopy) نیز یک تکنیک نوری و روش مفیدی برای تشخیص افتراقی رنگدانه ناخن است. این روش، خطوط رنگدانه فردی با رنگ و شدت متفاوت را آشکار میکند. اطلاعات اضافی ارائهشده توسط درماتوسکوپی، تشخیص زودهنگام بیماری را ممکن میسازد.
اثر مصرف داروهای سرطان روی ناخن
علائم ناخن در 60-10% از بیماران تحت درمان سرطانی ظاهر میشود. داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی و عوامل شیمی درمانی به صفحه ناخن آسیب میرسانند. این داروها میتوانند منجر به شیارهای عرضی بوریل (Beau-Reil) و همچنین بیماری توانیکومادسیس (onychomadesis) شوند. توانیکومادسیس عبارت است از جداشدگی برگشتناپذیر، بدون درد و غیرالتهابی پروگزیمال صفحه ناخن. از جمله اختلالات دیگر ناخن در این بیماران، پارونیشی (paronychia) مزمن است. این اختلال باعث ایجاد درد میشود. پارونیشی، فعالیت حرکتی را نیز محدود میکند.
بیماریهای عفونی ناخن
بیماری اونیکومایکوزیس (Onychomycosis)، یک نوع عفونت ناخن محسوب میشود. اونیکومایکوزیس توسط درماتوفیتها، مخمرها یا کپکها ایجاد میشود. عفونت قارچی ناخن منحصراً توسط درماتوفیتها ایجاد میشود. این عفونتها باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی شخصی و حرفهای بیمار خواهد شد. اونیکومایکوزیس در سراسر جهان در افراد میشود. در اروپا و آمریکا، شیوع جمعیتی بیماران مبتلا 4.3 درصد است. شیوع این بیماری با افزایش سن بیشتر میشود. به طوری که ابتلا به آن در افراد بالای 65 سال بیشتر است. همچنین مردان بیشتر از زنان به اونیکومایکوزیس مبتلا میشوند. کودکان نیز به طور قابل توجهی کمتر از بزرگسالان درگیر آن هستند.
فونت ناخن چگونه ایجاد میشود؟
این عفونتها میتوانند در داخل خانواده هنگام استفاده از حمام مشترک و یا به صورت ارثی در طول نسل منتقل شوند. منابع دیگر عفونت شامل استخرها، حمامهای عمومی، سونا، سالنهای ورزشی و غیره است. عوامل مستعدکننده عفونت نیز عبارتند از ترومای ناخن، سن بالا (کندشدن رشد ناخن، گردش خون ضعیف اندامهای ناخن)، بیماریهای عروقی، ورم لنفاوی، دیابت، نقص ایمنی، عفونتهای قارچی پا، پسوریازیس ولگاریس (psoriasis vulgaris)، پسوریازیس ناخن و هایپرهیدروز. افراد مسن اغلب دارای عوامل خطر متعددی هستند. بیماری آنیکومایکوز کاندیدای ناخن (Candida onychomycosis) نیز اغلب بر افراد با ضعف سیستم ایمنی تأثیر میگذارد.
علل غیر عفونی بیماری های ناخن
اونیکومایکوزیس تنها در نیمی از تغییرات پاتولوژیک (pathological) ناخنها وجود دارد. این تغییرات از نظر بصری شبیه عفونت قارچی هستند. تشخیص افتراقی شامل انواع بیماریهای غیرعفونی ناخن مانند پسوریازیس ناخن، لیکن روبر (lichen ruber )، سندرم ناخن زرد و تومورها است. به طور کلی ناخنهای پا به دلیل تروما (کفش) و بیماریهای زمینهای عروقی، بیشتر از ناخنهای دست تحت تأثیر آنیکومایکوزیس قرار میگیرند. آنیکومایکوزیس اغلب به شکل آنیکومایکوز دیستال یا جانبی زیر زبان ظاهر میشود. در واقع عوامل بیماریزا به قسمت دیستال/جانبی بستر ناخن حمله میکنند. این امر منجر به هایپرکراتوز (hyperkeratosis) زیر زبانی، تغییر رنگ –دیسکرومی (dyschromia )- و آنیکولیز (onycholysis) میشود.
آنیکومایکوز سطحی سفید(leukonychia trichophytica) ، نیز یک بیماری نادر ناخن است. در این بیماری عوامل بیماریزای قارچی از سطح صفحه ناخن نفوذ میکنند. این وضعیت منحصراً ناخنهای پا را تحت تأثیر قرار میدهد. در آنیکومایکوزیس زیرزبانی نزدیک، عفونت از کوتیکول ایجاد میشود (به ویژه در بیماران مبتلا به سیستم ایمنی ضعیف).
یکی دیگر از بیماریهای ناخن، آنیکومایکوزیس اندونیکس (endonyx onychomycosis) است. این بیماری در مناطق گرمسیری ایجاد میشود. در آنیکومایکوزیس اندونیکس صفحه ناخن ضخیم میشود. اونیکومایکوز کاندیدا نیز به طور کلی با پارونیشیا (paronychia) -التهاب چین ناخن- همراه است.
تشخیص آنیکومایکوزیس
آنیکومایکوزیس دارای تشخیص افتراقی گسترده است. این بیماری نباید تنها بر اساس موارد بالینی تشخیص داده شود. تشخیص باید مبتنی بر تستهای آزمایشگاه قارچشناسی باشد. این تشخیص میتواند شامل آمادهسازی هیدروکسیدپتاسیم (potassium hydroxide) یا فلورسانس نوری (fluorescence)، همراه با کشت قارچ بیماریزا در بیماران سادهدرمان (استاندارد طلایی تشخیصی) باشد.
عفونت های باکتریایی ناخن
عفونتهای باکتریایی ناخنها اغلب بر اثر پارونیشیای (paronychia) حاد یا مزمن به وجود میآیند. در این عفونت، باکتریهای استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) یا استرپتوکوکها (streptococci) در زیر ناخن پخش میشوند. عوامل خطرساز عبارتند از تروماهای مکرر جزئی، کار در شرایط مرطوب، ناخن کشیدن اجباری، پسوریازیس، مکیدن انگشت دست، دیابت و سرکوب سیستم ایمنی.
تغییر رنگ سبز رنگ ناخن در عفونت سودوموناس (Pseudomonas) احتمالاً ناشی از انتشار پیوسیانین (pyocyanin) در بافت ناخن یا در اثر حمله باکتریایی به صفحه ناخن است. ناخنهای مصنوعی بیشتر از ناخنهای طبیعی توسط باکتریها -عمدتاً باسیلهای گرم منفی (Gramnegative bacilli)- و قارچها کلونیزه (colonized ) میشوند.
مراجع:
- The Diagnosis and Treatment of Nail Disorders, Uwe Wollina, Prof. Dr. med.,*,1 Pietro Nenoff, Prof. Dr. med.,2 Gunter Haroske, Prof. Dr. med.,3 and Holger A Haenssle, PD Dr. med.4, 2016 Jul; 113(29-30): 509–518.
- medicalnewstoday.com