اثرات تزریق سوزنی روی پوست

تزریق (injection) چیست؟

تزریق در واقع عمل تحویل یک مایع (در بیشتر موارد یک دارو) به بدن با استفاده از سوزن و سرنگ است. تزریق در انگلیسی آمریکایی به عنوان «شات» (shot)، در انگلیسی بریتانیا «jab» و در انگلیسی اسکاتلندی«jag»  نامیده می‌شود.

سرنگ (Syringe) و سوزن (needle) چیست؟

سرنگ‌ها و سوزن‌ها وسایل استریلی هستند که علاوه بر تزریق محلول‌ها و مایعات، برای خارج‌کردن ترشحات از بدن نیز استفاده می‌شوند. به عنوان مثال می‌توان به تزریق مایع استریل دارو به بافت‌های بدن در زیر پوست یا گرفتن خون از ورید اشاره کرد. سرنگ یک استوانه شیشه‌ای یا پلاستیکی مدرج است که دارای یک پیستون است. این پیستون در دهانه‌ای به یک سوزن متصل می‌شود. سوزن یک لوله فلزی توخالی با نوک تیز است.

اجزای سوزن

سوزن شامل 4 قسمت است:

• توپی سوزن یا هاب (Needle hub): هاب شامل گیرنده سوزن در انتهای سوزن است. انتهای سوزن به سرنگ متصل است. هاب به قفل شدن سوزن در محل در حین استفاده از سرنگ کمک می‌کند.
• تنه سوزن یا شفت (Needle shaft): شفت میله بلند و باریک سوزن است. این بخش در یک انتها به قسمت توپی سوزن و در انتهای دیگر به نوک سوزن منتهی می‌شود.
• نوک سوزن (Needle bevel): ناحیه‌ای تیز و زاویه‌دار در سر سوزن است. نوک توخالی تنه سوزن به عنوان لومن (lumen) شناخته می‌شود.
• پوشش محافظ سوزن: به عنوان غلاف سوزن استفاده می‌شود.

اندازه و مشخصات سوزن

برچسب روی بسته‌بندی سوزن شامل یک عدد، سپس یک “G” و بعد یک عدد دیگر است. اولین عدد پشت حرف G نشان‌دهنده گیج (gauge) سوزن است. اندازه گیج یک سوزن نشان می‌دهد که قطر لومن چقدر است. هر چه این عدد بیشتر باشد، قطر لومن کمتر و سوزن نازک‌تر است. عدد دوم طول سوزن را بر حسب اینچ نشان می‌دهد. به عنوان مثال، یک سوزن 22 G 1/2 دارای گیج 22 و طول نیم اینچ است.

چه زمانی تزریق انجام می‌شود؟

تزریق معمولاً برای داروهای زیر استفاده می‌شود:

1) داروهایی که باید به سرعت عمل کنند.

2) داروهایی که به خوبی در سیستم گوارش جذب نمی‌شوند.

انواع تزریق

نوع تزریق معمولاً به بافت بدن یا مسیری که دارو تزریق می‌شود، اشاره دارد. چهار نوع تزریق که اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارتند از:

• تزریق داخل وریدی (IV or Intravenous)
• تزریق عضلانی (IM or Intramuscular)
• تزریق زیرجلدی (SC or Subcutaneous)
• تزریق داخل جلدی (ID or Intradermal)

انواع دیگر تزریق عبارتند از:

• تزریق داخل مفصلی
• تزریق دور مفصلی (در بافت نرم نزدیک به مفصل)
• تزریق داخل استخوانی (به مغز استخوان)
• تزریق داخل دترسور (Intradetrusor) (به عضله دیواره مثانه)
• تزریق داخل چشمی (داخل زجاجیه – به مایع ژله مانند در چشم)
• تزریق داخل صفاقی (در داخل حفره شکمی)
• تزریق داخل قلب (به عضله یا بطن قلب)
• تزریق داخل حفره ای (به قاعده آلت تناسلی)

برخی از داروها را می‌توان به بیش از یک روش تزریق کرد. از جمله:

• اپی‌پن (EpiPens) – اپی نفرین (epinephrine)
• اپوژن (Epogen) -اپوئتین آلفا (epoetin alfa)

از طرفی بوتاکس نیز به چند صورت IM،ID  یا داخل دترروسور تزریق می‌شود.

– تزریق داخل وریدی (IV or Intravenous)

تزریق داخل وریدی سریع‌ترین راه برای تزریق دارو است. این کار به دو صورت انجام می‌شود:

• استفاده از سرنگ برای تزریق مستقیم دارو به داخل سیاهرگ
• استفاده از پمپ یا جاذبه زمین برای تزریق دارو به داخل ورید، به جای سرنگ

– تزریقات عضلانی (IM or Intramuscular)

تزریق IM در عمق عضله انجام می‌شود. در عمق عضله دارو به سرعت توسط رگ‌های خونی اطراف جذب می‌شود.

– تزریق زیرجلدی (SC or Subcutaneous)

در این روش دارو به درونی‌ترین لایه پوست به نام زیر پوست یا هیپودرم (hypodermis) تزریق می‌شود. هیپودرم از شبکه‌ای از سلول‌های چربی و کلاژن (collagen) تشکیل شده است. تزریق SC به عنوان تزریق «subcut» یا «SQ» نیز شناخته می‌شود. این تزریق‌ها کندتر از تزریق IV یا IM عمل می‌کنند. زیرا هیپودرم دارای منبع خون غنی نیست.

– تزریق داخل جلدی (ID or Intradermal)

تزریق ID مستقیماً در لایه میانی پوست به نام درم (dermis) انجام می‌شود. این نوع تزریق آهسته‌تر از تزریق‌های IV، IM یا SC جذب می‌شود.

نحوه تعیین گیج سوزن برای تزریق

برای تزریق مقدار کمی دارو معمولاً استفاده از یک سوزن نازک و با گیج بالا توصیه می‌شود. سوزن با این گیج درد کمتری خواهد داشت. برای مقادیر بیشتر دارو، یک سوزن پهن‌تر با گیج کمتر انتخاب بهتری است. این سوزن ممکن است درد بیشتری داشته باشد. اما در عوض دارو را سریع‌تر از یک سوزن نازک و با گیج بالا تزریق می‌کند.

نحوه تعیین طول سوزن برای تزریق

برای انتخاب طول سوزن جهت تزریق باید به نکات زیر توجه کرد:

• تعیین طول سوزن به سن فرد بستگی دارد. برای تزریق کودکان نسبت به بزرگسالان به سوزن کوتاه‌تری نیاز است.
• انتخاب طول سوزن به نوع و محل تزریق نیز بستگی دارد. برخی از داروها می‌توانند دقیقاً زیر پوست جذب شوند. برخی نیز باید به عضله تزریق شوند. سوزن مورد نیاز برای تزریق زیرجلدی در بافت چربی کوچک و کوتاه است. اما جهت تزریق داخل عضلانی باید از سوزن ضخیم‌تر و طولانی‌تر استفاده کرد. زیرا عضله عمیق‌تر از پوست است.
• انتخاب طول سوزن به عمق چربی بدن نیز وابسته است. به عنوان مثال یک فرد لاغر ممکن است برای یک تزریق از یک سوزن به طول دو سانتی‌متر استفاده کند. اما شخص سنگین‌تر برای همان تزریق به سوزنی به طول چهار سانت نیاز داشته باشد.

بهترین مکان در بدن برای تزریق کجاست؟

بهترین محل در بدن برای تزریق به عوامل زیر بستگی دارد:

• داروی تزریقی
• بیماری یا دلیل تزریق دارو
• سرعت یا کندی جذب دارو
• نوع تزریق دریافتی

بهترین نوع تزریق نیز تحت تأثیر وزن، سن، هزینه، دفعات تزریق و عوامل دیگر است.

در کدام قسمت از بدن می‌توان تزریق داخل وریدی انجام داد؟

تزریق IV معمولاً توسط یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی انجام می‌شود. در این روش معمولاً یک لوله پلاستیکی کوچک به نام کاتتر (catheter) در داخل ورید قرار می‌گیرد؛ به خصوص زمانی که بیش از یک تزریق مورد نیاز است. کاتترهای IV به بهترین شکل در جایی قرار می‌گیرند که دسترسی به آن‌ها آسان و جریان خون خوب باشد. کاتتر IV معمولاً در وریدهای زیر قرار می‌گیرد:

• ساعد
• پشت دست
• حفره آنتکوبیتال (Antecubital) – فرورفتگی در قسمت داخلی مفصل آرنج
• مچ پا (برای بیماران کم سن مانند نوزادان)

هنگام انتخاب محل برای قرار دادن کاتتر IV توجه به نکات زیر مهم است:

• کاتتر را در نواحی عفونی پوست قرار ندهید
• کاتتر را در مفصل انعطاف‌پذیر -که امکان خم شدن آن وجود دارد- قرار ندهید.
• از انتخاب نواحی آسیب‌دیده یا دردناک خودداری شود.
• از رگ‌های سفت یا بسیار نازک اجتناب شود.

در کدام قسمت از بدن می‌توان تزریق عضلانی انجام داد؟

تزریق IM، مانند واکسن باید از طریق عضله انجام شود. توصیه می‌شود که این تزریق به عضله‌های زیر در بدن انجام شود:

• ران
• باسن (عضله ونتروگلوتئال (Ventrogluteal))
• بازو (عضله دلتوئید (deltoid) بین بالای شانه و چاله بازو)

بهترین محل برای تزریق IM بسته به داروی دریافتی متفاوت است. هنگام انتخاب یک محل برای تزریق IM توجه به نکات زیر ضروری است:

• فاصله ایمن از اعصاب اطراف، استخوان‌ها و رگ‌های خونی بزرگ
• به اندازه کافی برای مقدار دارو بزرگ باشد.
• محل مورد نظر دچار آسیب یا آبسه نباشد.
• قسمت انتخابی از بدن دارای پوست مرده نباشد.
• عضله انتخابی لاغر یا آتروفی شده (atrophied) نباشد.

در چه ناحیه‌ای از بدن می‌توان تزریق زیر جلدی انجام داد؟

این تزریق معمولاً در خانه انجام می‌شود. این نوع تزریق برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• تزریق داروهایی مانند انسولین (insulin) برای دیابت (diabetes)
• تزریق هورمون برای درمان باروری
• عوامل رقیق‌کننده خون برای جلوگیری از لخته شدن خون

تزریق SC باید در ناحیه‌ای از بدن با چربی زیر جلدی تزریق شود. توصیه می‌شود که تزریق SC در نواحی زیر از بدن انجام شود:

• قسمت پایین شکم به جز اطراف ناف
• قسمت جلویی یا بیرونی ران‌ها
• ناحیه بالایی باسن
• ناحیه بیرونی و بالایی بازوها (اگر توسط شخص دیگری تزریق شود)

هنگام انتخاب محل تزریق، نکات زیر را مدنظر قرار دهید:

• از مناطقی که پوست فرورفته یا توده‌دار است، خودداری کنید.
• اجتناب از قسمت‌هایی که ممکن است به جای بافت زیر جلدی، در عضله تزریق کنید.
• از تزریق در جاهایی که پوست آسیب دیده، خودداری کنید.

تزریق داخل جلدی را در چه قسمت‌هایی از بدن می‌توان انجام داد؟

تزریق ID معمولاً برای تست آلرژی و سل استفاده می‌شود. رایج‌ترین محل‌های تزریق ID عبارتند از:

• قسمت داخلی یا شکمی ساعد
• قسمت بالایی کمر، زیر تیغه شانه

هنگام انجام تزریق ID به موارد زیر توجه شود:

• برای تست آلرژی، بهتر است از نواحی بدن که دارای خال، اسکار، بثورات یا موی زیاد است، خودداری کنید. زیرا ممکن است تفسیر نتایج آزمایش را دشوار کند.
• باید از قسمت‌های دارای ضایعات پوستی اجتناب کرد. مگر زمانی که تزریق ID برای کمک به درمان این ضایعات انجام شود. مانند تزریق استروئید (steroid) برای پلاک‌های پسوریازیس (psoriasis).

عوارض و خطرات تزریق

هر گونه تزریق یا واکسن می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. در بیشتر موارد این عارضه‌ها جزئی هستند. مانند درد بازو یا تب با درجه پایین که در عرض چند روز از بین می‌روند. عوارض و خطرات نامطلوب دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد مداوم یا شدید در محل تزریق
• قرمزی، تورم، گرما یا علائم عفونت
• آبسه یا تجمع چرک در محل تزریق
• آسیب به بافت‌های زیرین
• آسیب به اعصاب مجاور
• آسیب یا عفونت استخوان
• خونریزی بیش از حد، به ویژه در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی
• تشکیل لخته بزرگ خون در محل تزریق
• واکنش آلرژیک
• حالت تهوع، استفراغ یا سرگیجه
• انتقال بیماری عفونی

آسیب‌های ناشی از سوزن‌ تزریق و روش‌های جلوگیری از آن‌ها

صدمات ناشی از سوزن یکی از شایع‌ترین آسیب‌های شغلی است که توسط متخصصان مراقبت‌های بهداشتی متحمل می‌شود. این آسیب‌ها عبارتند از:

• عفونت
• درد
• برآمدگی یا فرورفتگی پوست
• انتقال بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت C

عفونت ناشی از سوزن تزریق

هر روشی که شامل سوراخ کردن پوست باشد، دارای خطر ورود میکروب‌ها به بدن است. بنابراین همیشه خطر ابتلا به عفونت وجود دارد. عفونت‌های موضعی در بافت‌های عمیق‌تر می‌توانند آبسه ایجاد کنند. در نتیجه ممکن است به آنتی‌بیوتیک (antibiotics) و جراحی برای تخلیه نیاز باشد. خطر عفونت را می‌توان با اجرای نکات زیر به حداقل رساند:

• برای تزریق IM یا در جاهایی که تزریق توسط کارمند بهداشت انجام می‌شود، باید از دستکش‌های جراحی تمیز یا استریل استفاده شود. کارکنان مراقبت‌های بهداشتی نیز در صورت لزوم باید از سایر تجهیزات حفاظت فردی مانند روپوش و ماسک استفاده کنند. افرادی که به طور معمول خودشان تزریق زیرجلدی انجام می‌دهند، ممکن است دستکش نپوشند. اما همچنان باید بهداشت دست را رعایت کنند.
• استفاده از تکنیک‌های آسپتیک (aseptic) و بدون لمس
• کانول‌های (cannulas) وریدی باید به طور منظم برای علائم عفونت کنترل شوند. حداکثر مدت استفاده از آن‌ها، معمولاً سه روز است.
• استریل نگه داشتن داروها قبل از تجویز بخش مهمی از آماده‌سازی و انجام تزریق است.
• تمام تجهیزات مورد استفاده برای تزریق، یکبار مصرف و در صورت داشتن بسته‌بندی، استریل باشند.

درد ناشی از سوزن تزریق

هر جسم نوک‌تیز که پوست را سوراخ کند، باعث ایجاد درد می‌شود. اما توجه به موارد زیر درد را به حداقل می‌رساند:

• استفاده از کوچک‌ترین سوزن ممکن
• اطمینان از تبخیر کامل پاک‌کننده‌های پوستی مبتنی بر الکل قبل از تزریق

تزریق عضلانی ممکن است به عصب ضربه بزند و آسیب طولانی‌مدت ایجاد کند. اما با استفاده از تکنیک تزریق مناسب و دقت در انتخاب محل تزریق، خطر به حداقل می‌رسد.

برآمدگی یا فرورفتگی پوست پس از تزریق

تکرار تزریق SC و  IMدر یک نقطه از بدن باعث ایجاد برآمدگی و یا فرورفتگی در آن نقطه می‌‌شود. برای برطرف کردن این مشکل، تصویری از بدن انسان تهیه کنید. سپس محل‌های تزریق را روی آن علامت‌گذاری کنید. همچنین تاریخ تزریق خود را در یک تقویم ثبت کنید. این کارها به شما یادآوری می‌کند که اخیراً کجای بدن را تزریق کرده‌اید.

انتقال بیماری‌های عفونی از طریق تزریق

تزریق با استفاده از سوزنی که توسط شخص دیگری استفاده شده، خطر انتقال بیماری‌هایی مانند هپاتیت را به همراه دارد. بنابراین تجهیزات مورد استفاده در تزریق یکبار مصرف هستند و در شرایط استریل بسته‌بندی می‌شوند.

عوارض ناشی از خطای پرستار یا پزشک در هنگام تزریق

• احتمال دارد که تزریق به طور تصادفی به قسمت نامناسبی از بافت بدن وارد شده یا به آن نشت کند.
• از آنجا که ماهیچه‌ها حاوی رگ‌های خونی هستند، ممکن است تزریق عضلانی به داخل ورید انجام شود. این احتمال با عقب کشیدن سرنگ پس از واردکردن سوزن کاهش پیدا می‌کند. این کار برای بررسی اینکه هیچ خونی خارج نمی‌شود، لازم است.
• احتمال کمی برای تزریق داخل شریانی دارو به صورت ناخواسته وجود دارد. به این معنا که تزریقی که قرار است در ورید انجام شود، به شریان وارد شود. این امر می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. اما خوشبختانه بسیار نادر است.

تزریق سوزن به روش چرخشی و آسیب بافتی ناشی از آن

سوزن‌های مورد استفاده در تزریق پوستی باید تا حد امکان نازک باشند تا حالت تهاجمی آن به حداقل برسد. با این حال، استفاده از سوزن‌های بسیار نازک با قطر کمتر از 25G (0.53 میلی‌متر) می‌تواند باعث انحراف سوزن شود. انحراف سوزن را می‌توان با تزریق چرخش محوری در امتداد محور سوزن به حداقل رساند. این چرخش برای هدایت نوک سوزن نیز مفید است. سرعت چرخش بالا ممکن است انحراف سوزن را کاهش دهد. اما ممکن است آسیب بافت را افزایش دهد. وارد کردن سوزن از راه پوست تحت چرخش یک طرفه، به طور بالقوه خطرناک است. زیرا این امر باعث زخم شدن بافت و گسترش ناحیه سوراخ شده توسط سوزن می‌شود. در مقابل به نظر می‌رسد که واردکردن سوزن تحت چرخش دوطرفه، انحراف را به حداقل می‌رساند.